Οι 10 Νοεμβρίου 1989 – Ρουβίκωνας της ζωής μας

Το συννεφιασμένο και βροχερό απόγευμα της 10ης Νοεμβρίου 1989 η Σόφια ξαφνικά σίγασε. Οι δρόμοι ερήμωσαν, ο καθένας βιαζόταν να γυρίσει σπίτι, για να ανοίξει την τηλεόραση και ή να σχολιάσει την είδηση με τους οικείους του. Η δε είδηση ήταν τόσο απροσδόκητη που κανείς δεν μπορούσε ακόμα να την πιστέψει. Οι δειλοί δεν αποτολμούσαν μάλιστα να την εκστομίσουν!

Ο Τόντορ Ζίβκοφ, ο τότε Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας, που κυβερνούσε τη Βουλγαρία ολόκληρα 33 χρόνια και θεωρούταν αναντικατάστατος και «παντοτινός», απομακρύνθηκε από την εξουσία. Η απορία σιγά-σιγά εξελίχθηκε σε συγκρατημένη χαρά και … ελπίδα. Η στιγμή ήταν ιστορική.

Έτσι πριν 20 χρόνια τέθηκε η αρχή των δημοκρατικών μεταβολών στη χώρα. Για μας, τους Βούλγαρους, ο δρόμος προς την ελευθερία και την ευημερία όμως αποδείχθηκε οδυνηρός και γεμάτος αγκάθια, εμπόδια και ύπουλες στροφές. Αν και αργά, κατορθώσαμε να ανασυρθούμε από τα ερείπια του γκρεμισμένου κομμουνισμού, κατευθυνόμενοι προς τις αξίες του δημοκρατικού κόσμου. Σήμερα έχουμε την ελευθερία να ταξιδεύουμε ή να σπουδάζουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή όπου θέλουμε, χωρίς να περιμένουμε στις ταπεινωτικές ουρές για βίζες μπροστά στις πρεσβείες και τα προξενεία των δυτικών χωρών. Τα ημι-άδεια ράφια των σοσιαλιστικών καταστημάτων αποτελούν μονάχα ανάμνηση με πικρή γεύση. Η αγορά είναι κορεσμένη από προϊόντα, ενώ η ατομική πρωτοβουλία – πανταχού παρούσα. Τα ΜΜΕ είναι ελεύθερα και ο καθένας τώρα μπορεί να μιλάει χωρίς φόβο κατά των κυβερνώντων, χωρίς κίνδυνο τιμωρίας.

Αυτά, σύμφωνα με τους περισσότερους Βούλγαρους, είναι μερικές από τις πολυτιμότερες κατακτήσεις της δημοκρατίας. Δύο δεκαετίες μετά την πτώση του κομμουνισμού αδιαμφισβήτητα είμαστε πιο ελεύθεροι. Αισθανόμαστε όμως πιο ικανοποιημένοι; Μάλλον δεν υπάρχει μονοσήμαντη απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση, γιατί η νεώτερη ιστορία μας είναι σημαδεμένη από αντιθέσεις, οικονομικές κρίσεις, επεκτεινόμενη διαφθορά, αθετημένες υποσχέσεις κομματικών ηγετών και εξατμισμένες ελπίδες ότι οι αλλαγές μπορούν να συντελεστούν μονομιάς με βουλευτικές εκλογές. Ποια είναι η επίδραση της διαρκούς μετάβασης πάνω μας; Άλλωστε, αρκετοί θεωρούν ότι η μετάβαση ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί, αν και ενταχθήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 20 χρόνια είναι μια μικρή επέτειος, αλλά και αφορμή για συλλογισμό και απολογισμό.

Αποταθήκαμε για σχόλιο προς συναδέλφους μας της Βουλγαρικής Ραδιοφωνίας, μεγάλο μέρος της ατομικής και της επαγγελματικής ζωής των οποίων συμπίπτει με τα χρόνια της μετάβασης.
Όλα ξεκίνησαν στις 10 Νοεμβρίου του 1989.

«Νιώθαμε ότι κάτι θα συμβεί, όμως δεν μας περνούσε από το νου ότι όλο το σύστημα θα καταρρεύσει σαν πύργος από άμμο!», λέει ο συνάδελφος ειδησεογράφος Ραντοσλάβ Ντίκοφ. Παρόμοια με την πλειοψηφία των Βούλγαρων και εκείνος θυμάται τα στιγμιότυπα από την ανατροπή του Τόντορ Ζίβκοφ στην ολομέλεια του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας που μεταδόθηκαν από την κρατική τηλεόραση. Ανάμεσα στα κομματικά στελέχη διακρινόταν η μορφή του απομακρυθέντος αρχηγού που σαν να είχε πετρώσει. Ο Ραντοσλάβ θυμάται πώς χίμιξε προς το τηλέφωνο και άρχισε να τηλεφωνεί στους φίλους του, για να πειστεί ότι δεν πρόκειται για όνειρο.

«Στην αρχή νομίζαμε ότι ξεκινάει μεταρρύθμιση του σοσιαλισμού», αναφέρει ο Ραντοσλάβ Ντίκοφ. «Τότε οι πολίτες πίστευαν ότι για όλα φταίει ο Τόντορ Ζίβκοφ, ενώ ο σοσιαλισμός μπορεί να μεταρρυθμιστεί και η ζωή μας να βελτιωθεί. Προσωπικά εγώ δεν υπόθετα ότι το σύστημα θα καταργηθεί μονομιάς. Υπήρχε ευφορία, πηγαίναμε σε συλλαλητήρια, βιώναμε όλες τις πολιτικές διαδικασίες. Μετά η Βουλγαρία εισήλθε σε μετάβαση και ακολούθησαν δύσκολα χρόνια. Το πρόβλημα είναι ότι στη χώρα μας τα πράγματα από πολιτική και οικονομική άποψη δεν εξελίχθηκαν έτσι όπως αναμέναμε. Κατά τη γνώμη μου, η μετάβαση μπορούσε να πραγματοποιηθεί διαφορετικά. Στην αρχή λεγόταν ότι πρέπει να υπάρχει ίση αφετηρία για όλους τους Βούλγαρους. Στην πράξη όμως σε ορισμένους ανθρώπους δόθηκαν κομμουνιστικά κομματικά χρήματα και εκείνοι κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα έγιναν καπιταλιστές για λογαριασμό ενός μεγάλου μέρους των Βούλγαρων που έμειναν φτωχοί. Τα πράγματα εξελίχθηκαν έτσι που η μετάβαση στη Βουλγαρία αποδείχθηκε αρκετά διαρκής και βαριά.»

Στις 10 Νοεμβρίου 1989 ο συνάδελφος της Σύνταξης εκπομπών στην ισπανική γλώσσα, Βεντσισλάβ Νικόλοφ, βρισκόταν στην άλλη άκρη της υδρογείου. Εκείνη την εποχή διατελούσε ανταποκριτής της Βουλγαρικής Εθνικής Ραδιοφωνίας σε ένα λατινοαμερικανικό κράτος. Θυμάται πώς τις πρώτες εβδομάδες μετά το ενδοκομματικό πραξικόπημα και τα γεγονότα που ακολούθησαν, οι υπάλληλοι της βουλγαρικής πρεσβείας πανικοβλήθηκαν, απορώντας τι πολιτική θέση να καταλάβουν, για να μη χάσουν τη δουλειά τους. Για τον Βεντσισλάβ όμως ακριβώς τότε εμφανίστηκαν καινούργιες ευκαιρίες επαγγελματικής προβολής. Η μεγαλύτερη ισπανόφωνη τηλεόραση με μερικών εκατομμυρίων ατόμων ακροατήριο τον κάλεσε να γίνει ειδικός της ανταποκριτής στη Σόφια.

«Για μένα αυτή ήταν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδος δημιουργικής εργασίας», θυμάται ο Βεντσισλάβ Νικόλοφ και αναφέρει: «Γύρισα στη Βουλγαρία ακριβώς την ημέρα όταν πυρπολήθηκε ο πρώην Κομματικός Οίκος. Αμέσως έστειλα ανταπόκριση. Καμιά φορά μου ζητούσαν αστραπιαία ενημέρωση για εκείνο που συνέβαινε, ενώ στη Βουλγαρία τα πράγματα άλλαζαν πολύ δυναμικά. Κατόρθωσα να πάρω συνεντεύξεις από ηγετικές προσωπικότητες στην πολιτική μας ζωή. Τότε οι πολίτες είχαν τεράστιες προσδοκίες. Ακολούθησε όμως η απογοήτευση, γιατί στην επιφάνεια επέπλευσε ο βρώμικος αφρός της κοινωνίας που κατέλαβε την οικονομική εξουσία. Τι χάσαμε; Χάσαμε εκείνη την άνεση του γουρουνιού που γνωρίζει ότι θα έχει να φάει τρεις φορές την ημέρα. Στην περίοδο του ολοκληρωτισμού ο καθένας είχε να φάει τρεις φορές την ημέρα. Δεν υπήρχε ακραία φτώχεια, υπήρχε κάποια ασφάλεια. Ταυτόχρονα όμως κερδίσαμε κάτι πολύ σημαντικό – τη δυνατότητα να μιλάμε ελεύθερα, να έχουμε άλλου είδους ελπίδες και αυταπάτες ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν και δεν θα μείνουμε αδρανείς, όπως στα χρόνια του σοσιαλισμού. Οι άνθρωποι της γενιάς μου είχαν συνηθίσει άλλοι να αποφασίζουν για μας, άσχετα από το τι σκεπτόμαστε εμείς. Ελπίζω ότι τα παιδιά μας, τα οποία δεν θυμούνται ή δεν έχουν ζήσει σ’ εκείνη την εποχή, θα έχουν άλλη νοοτροπία και θα είναι πραγματικοί, δημοκρατικοί Ευρωπαίοι.»

Σύμφωνα με την συνάδελφο Αλμπένα Μπέζοφσκα, μουσική επιμελήτρια, ο άνθρωπος δεν αλλάζει μόνο επειδή έχει αλλάξει το πολιτικό σύστημα. Και αυτό ισχύει απόλυτα για τους εκπροσώπους της γενιάς που μεγάλωσε στα χρόνια του ολοκληρωτισμού.

«Μας δίδασκαν να κάνουμε συμβιβασμούς, στην πράξη μας είχαν μάθει ότι ο συμβιβασμός είναι νόμος», λέει η Αλμπένα. «Είχε καθιερωθεί ως κανόνας να κάνει κανείς συμβιβασμό με την ίδια συνείδηση και την ίδια γνώμη του. Γι’ αυτό όλοι όσοι γεννηθήκαμε εκείνη την εποχή, είμαστε σε έναν ή άλλο βαθμό παραμορφωμένοι και τώρα διανύουμε το δύσκολο δρόμο προς τον εαυτό μας και τον πραγματικό μας «εγώ». Για τη γενιά μας η δεκαετία του '90 είναι σημαδεμένη από το χωρισμό. Οι φίλοι μου μαζικά αναχώρησαν στο εξωτερικό και έτσι χώρισα με τους πιο οικείους μου ανθρώπους. Τώρα όμως, δηλαδή σε 20 χρόνια, βλέπω ότι έχουν τα ίδια προβλήματα που έχουμε και εμείς, γιατί η καθημερινότητα μας δεν διαφέρει. Για μένα σ’ όλα εκείνα τα χρόνια δεν έγιναν κάποιες ιδιαίτερες αλλαγές. Όπως πριν εργάζομαι αρκετά και δεν λαμβάνω αρκετή αμοιβή, όπως και πριν δυσκολεύομαι να εξασφαλίσω τη μόρφωση των τριών παιδιών μου. Τι κερδίσαμε; Τη δυνατότητα να ταξιδεύουμε. Λίγο ή πολύ αισθανόμαστε μέρος του κόσμου. Αποκτήσαμε και τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε τα όρια μέσα μας. Και αυτή η εσωτερική χειραφέτηση έγινε δυνατή χάρη στις αλλαγές μετά τις 10 Νοεμβρίου», επισημαίνει η Αλμπένα Μπέζοφσκα.

Ο συνάδελφος Αλεξέι Σταμπολώβ ήταν μόλις 13 ετών, όταν ο Τόντορ Ζίβκοφ ανατράπηκε από την εξουσία. «Κατάλαβα ότι συνέβη κάτι πολύ σοβαρό από την έκφραση του προσώπου του πατέρα μου», θυμάται ο Αλεξέι και προσθέτει: «Μεγάλωσα σε οικογένεια με αριστερές πεποιθήσεις και γι’ αυτό δεν με πήγαν στα συλλαλητήρια που ακολούθησαν. Ο πατέρας μου όμως δεν συμπαθούσε τον Τόντορ Ζίβκοφ και παρατήρησα κάποια ικανοποίηση μέσα του, όταν συντελέστηκε η αλλαγή. Πώς κρίνω τα τελευταία 20 χρόνια; Σαν συνεχή περιπλάνηση και αναζήτηση της σωστής κατεύθυνσης. Η έλλειψη σαφών κανόνων, κανόνων διαγωγής, αξιών, παρεμποδίζει την ανάπτυξη κάθε ανθρώπου που επιθυμεί να πετύχει κάτι. Κατ’ αρχήν οι νέοι προσαρμοζόμαστε πιο εύκολα στους δύσκολους καιρούς. Ορισμένοι συνομήλικοί μου αναχώρησαν στο εξωτερικό. Εγώ ήμουν μερικά χρόνια στην Ελλάδα, όμως αποφάσισα ότι η θέση μου είναι εδώ, στους οικείους μου. Σ’ αντίθεση με άλλους, δεν αισθάνομαι αποτυχημένος στη χώρα μου. Θεωρώ ότι εδώ μπορώ να πετύχω αυτό που θέλω. Ιδιαίτερα για τους φοιτητές οι προοπτικές είναι πολύ μεγάλες. Προσφέρονται κάθε είδους προγράμματα σπουδών – μπάτσελορ, μάστερ, διδακτορικό. Οι νέοι έχουν την ευκαιρία να εξειδικευθούν στο εξωτερικό, να εργάζονται σε ξένες εταιρείες στη χώρα μας. Λοιπόν, όλη αυτή η κίνηση ανθρώπων και κεφαλαίων προσφέρει μεγάλη ευκαιρία επαγγελματικής αποκατάστασης.»

Η Ανέλια Τσόνκοβα, υπεύθυνη συντάκτρια του τμήματος Εσωτερικής Πολιτικής ισχυρίζεται ότι καθόλου δεν λυπάται για το παρελθόν, ανεξάρτητα από τους οδυνηρούς μετασχηματισμούς της μετάβασης: «Θεωρώ ότι δεν υπάρχει τίποτε σπουδαιότερο από την ελευθερία της προσωπικότητας απ’ όλες τις απόψεις της που μας έφεραν οι αλλαγές», επιχειρηματολογεί η Ανέλια. «Από άλλη πλευρά, η πείρα μας δίδαξε πολλά πράγματα, για τα οποία δεν είχαμε ούτε καν ιδέα. Θα έλεγα ότι χάρη στην πείρα γίναμε πιο σοφοί και ωριμάσαμε για την πραγματική δημοκρατία. Απομένει να την ενεργοποιήσουμε προς όφελός μας και όχι προς όφελος των πολιτικών ελίτ και των ύποπτων οικονομικών ομίλων, όπως ήταν μέχρι πρόσφατα. Μακάρι να έχουμε ζωή και υγεία και σε άλλα 20 χρόνια να εκτιμήσουμε πάλι τα πράγματα. Είμαι βέβαιη ότι τότε η εκτίμησή μας θα είναι πολύ πιο θετική για την ίδια τη ζωή μας.»

Μετάφραση: Έλλη Γκέκοβα

Διαβάστε επίσης άλλο άρθρο για τις δημοκρατικές αλλαγές στις 10 Νοεμβρίου 1989

Διαδώστε

Οι 10 Νοεμβρίου 1989 – Ρουβίκωνας της ζωής μας

Περισσότερα στην κατηγορία

Η Βράτσα μετατρέπεται σε Κέντρο Ενεργειακής Ανάπτυξης και Νέων Επιστημών

Η πόλη Ελένα φιλοξενεί την Γιορτή του Χοιρινού Μπουτιού

Οι Άγγλοι καλλιτέχνες από το STOMP επισκέπτονται τη Σόφια

Η πόλη Ελένα φιλοξενεί την Γιορτή του Χοιρινού Μπουτιού

Οι Άγγλοι καλλιτέχνες από το STOMP επισκέπτονται τη Σόφια

Η Βράτσα μετατρέπεται σε Κέντρο Ενεργειακής Ανάπτυξης και Νέων Επιστημών