Σε πολλά από αυτά έχουν ανακαλυφθεί αγγεία, οστά, βραχογραφίες, κοσμήματα, ίχνη φωτιάς και πλήθος άλλων ευρημάτων, που αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος τα κατοίκησε από πολύ παλιά. Αρκετά από αυτά είναι τουριστικά αξιοποιημένα και επισκέψιμα από το ευρύ κοινό, ενώ τα υπόλοιπα είναι προσβάσιμα από ειδικούς σπηλαιολόγους. Πολλές σπηλιές κρύβουν ανεπανάληπτα σχήματα που χάρισε η φύση και μάλιστα υπόγειους καταρράκτες.

Έτσι, λόγω χάριν, το σπήλαιο Ντιάβολσκοτο Γκάρλο (ο Λαιμός του Διαβόλου) στην Ροδόπη είναι διαμορφωμένο ως αποτέλεσμα των ισχυρών τεκτονικών μετακινήσεων. Το όνομά του προέρχεται από τη μορφή της εισόδου του που μοιάζει με το κεφάλι ενός διαβόλου. Το σπήλαιο διαμορφώθηκε από έναν ποταμό που έπεφτε κάτω από τη γη , σχηματίζοντας υπόγειους καταρράκτες, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο δεύτερος μεγαλύτερος της Ευρώπης, ύψους 42 μ. Έτσι διαμορφώθηκε μια τεράστια αίθουσα που λέγεται "Η βουίζουσα αίθουσα". Η παράδοση αναφέρει ότι ακριβώς εκεί ο Ορφέας κατέβηκε στον κάτω κόσμο, αναζητώντας την αγαπημένη του Ευρυδίκη.


Άλλο ένα σπήλαιο, το Σάεβα Ντούπκα (Βόρεια Βουλγαρία), είναι γνωστό για το πλούσιο και πανέμορφο διάκοσμό του από ασβεστολιθικές αποθέσεις όπως σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Εκεί βρέθηκαν πήλινα αγγεία και νομίσματα από την ρωμαϊκή εποχή. Στην Δυτική Ροδόπη το 1961 στο σπήλαιο Σνεζάνκα (Χιονάτη) βρέθηκαν πήλινα αγγεία, κατασκευασμένα χωρίς τη χρήση του τροχού αγγειοπλαστικής από τους Θράκες. Στο σπήλαιο Μαγκούρατα (ΒΔ Βουλγαρία) καθαρά φαίνονται προϊστορικές βραχογραφίες που χρονολογούνται από διάφορες εποχές – Παλαιολιθική, Νεολιθική, Χαλκολιθική και Πρώιμη Εποχή του Χαλκού.

Ενδιαφέροντα ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας υπάρχουν και στο σπήλαιο Γιάγκοντινσκα. Πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα σπήλαια της Ροδόπης και είναι σχεδόν 270 χιλιάδων ετών. Η θερμοκρασία εκεί είναι 6^ο C όλο τον χρόνο. Το τουριστικό διαδρόμιο είναι 1,1 χλμ. και διατρέχεται για περίπου μια ώρα. Οι άνθρωποι του σπηλαίου από την περιοχή γιορτάζουν παραδοσιακά το νέο έτος εκεί. Είναι γνωστό και με την ονομασία της Ιμάμοβα Ντούπκα (η Οπή του Ιμάμη) και είναι το μακρύτερο της Ροδόπης – μήκους 10.500. Σε απόσταση 4 μέτρων από την φυσική του είσοδο βρέθηκαν υπολείμματα υπόγειας κατοικίας από την Χαλκολιθική Περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.).

Να τι είπε η κα Σνεζάνα Κουντζίεβα, ξεναγός στο σπήλαιο: "Η πρώτη επίσκεψη αρχαιολόγου αυτού του τμήματος του σπηλαίου πραγματοποιήθηκε το 1928 από τον Βασίλ Μίκοφ. Ο ίδιος βρήκε τότε υπολείμματα κεραμικών και στη συνέχεια δημοσιεύει σχετικά, αλλά μερικές δεκαετίες δεν ήρθε άλλος αρχαιολόγος. Μόνο το 1960 εδώ το σπήλαιο επισκέφθηκε ο συνάδελφός του, Πέταρ Ντέτεφ, ο οποίος κάνει επιφανειακές ανασκαφές στο τμήμα του σπηλαίου, γνωστό ως προθάλαμος. Δυστυχώς, είναι επιφανειακές έρευνες. Η πρώτη αρχαιολογική αποστολή, υπό την διεύθυνση του Ντιμίταρ Ράιτσεφ, έρχεται εδώ το 1963".

Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η υπόγεια κατοικία αποτελείται από διάφορους χώρους, ανάμεσα στους οποίους διακρίνονται ο προθάλαμος ο οποίος ήταν και κεραμοποιείο, ο χώρος επεξεργασίας σιταριού, και ένας άλλος χώρος για ανάπαυση. Οι τοίχοι αυτής της κατοικίας, οι βράχοι δηλαδή, είναι μαυρισμένοι από την κάμινο η οποία χρησιμοποιούταν για την κατασκευή κεραμικών σκευών και θέρμανση.

Ρωτάμε πάλι την κα Κουντζίεβα πότε πιο συγκεκριμένα κατοικούταν το σπήλαιο;
"Διακρίνονται τρία πολιτιστικά στρώματα από τα οποία μαθαίνουμε ότι η οικοδόμηση έγινε σε τρεις εποχές", επισημαίνει η κα Κουντζίεβα. "Το πρώτο στρώμα, λοιπόν, είναι από την ύστερη Χαλκολιθική περίοδο και χρονολογείται από το 4.200 μέχρι το 3.600 π.Χ., ενώ τα υπόλοιπα δύο είναι από το 3.100 μέχρι το 3.000 π.Χ. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους ένας σεισμός ήταν η αιτία να εγκαταλείψουν οι πρώτοι κάτοικοι το σπήλαιο. Οι αιτίες για την εγκατάλειψη του δεύτερου και του τρίτου οικισμού δεν είναι ακόμα γνωστές".

Τα μαυρισμένα σιτηρά και οι μικροί χειροκίνητοι μύλοι μαρτυρούν για τον τρόπο, με τον οποίο οι αρχαίοι πρόγονοί μας κατασκεύαζαν το ψωμί τους. Τα πλούσια ευρήματα δίνουν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον βιοπορισμό τους. Μοναδικά είναι τα ζωγραφισμένα, μέσα και έξω, με κάρβουνα και χρώματα όστρακα αγγείων. Αυτά δεν συναντώνται σε άλλα μέρη της Βουλγαρίας, υποστηρίζει η Σνεζάνα Κουντζίεβα και συμπληρώνει: "Ο προθάλαμος του σπηλαίου χρησίμευε ως κατοικία και εργαστήριο πηλού. Στον προθάλαμο, εκτός από ίχνη εστιών, βρέθηκαν και τα θεμέλια μιας πήλινης κάμινου όπου κατασκευάζονταν διάφορα πήλινα αντικείμενα. Οι κάτοικοι όμως ασχολούνταν και με κτηνοτροφία και γεωργία, καθώς βρέθηκαν επίσης σκαπτικά εργαλεία από πέτρα και οστά. Όλα αυτά μαρτυρούν ότι γνώριζαν την υφαντική και την νηματουργία, μολονότι το βασικό τους επάγγελμα ήταν η παραγωγή κεραμικών σκευών".

Μετάφραση: Αλεξέι Σταμπολώβ