Μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου στα τέλη της δεκαετίας του '80, η βουλγαρική κοινωνία βαθμιαία επανέρχεται στις δημοκρατικές αξίες και πρακτικές. Μαθαίνουμε τον πλουραλισμό, κοινοβουλευτισμό, την ανεκτικότητα, την λήψη αποφάσεων μετά κοινωνικές συζητήσεις κλπ.

Είναι πολύ σημαντικό η νεαρή γενιά να διαπαιδαγωγηθεί στις αξίες της δημοκρατίας ακόμη στο σχολείο, θεωρεί η Μαριάνα Μπάντσεβα, σχολικός ψυχολόγος και συντονιστής στα θέματα των πολιτικών για τα παιδιά, της παιδείας και της υγειονομικής περίθαλψης στο Εθνικό δίκτυο των παιδιών. Γίνεται λόγος για μη κυβερνητικό δίκτυο, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 100 οργανώσεις πολιτών με δραστηριότητα στον τομέα της παιδείας, της εκπαίδευσης, της υγειονομικής περίθαλψης και των υπηρεσιών προς υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους.

"Είναι σημαντικό ως ηλικιωμένοι, που είμαστε, να αντιλαμβανόμαστε, ότι η εκπόνηση οποιουδήποτε σχολικού προγράμματος δημοκρατίας δεν θα λύσει τα προβλήματα, που συνδέονται με την καλλιέργεια της προσωπικότητας και την μετατροπή των νέων σε δραστήριους και υπεύθυνους πολίτες", λέει η Μαριάνα Μπάντσεβα. "Επειδή τα μοντέλα συμπεριφοράς και οι δημοκρατικές αξίες είναι κάτι, που πρέπει να παραβρίσκεται στην καθημερινή ζωή των παιδιών, να αποτελεί μέρος της πρακτικής στα σχολεία, στην κοινωνία και στην οικογένεια. Η εκπαίδευση πολιτών δεν μπορεί να είναι μόνο μάθημα. Χρειάζεται η ίδια η κοινωνία να ζει σαν δημοκρατική κοινότητα, να υπάρχει σύγκρουση αξιών, προτεραιοτήτων, τα παιδιά να βλέπουν σε δράση τα μοντέλα συμπεριφοράς του πολίτη. Και η συμπεριφορά του πολίτη απαιτεί να είναι κανείς ενεργός, κριτικός, ευαίσθητος προς τις διάφορες γνώμες, να αναλαμβάνεις ευθύνη για την επιλογή σου, να είσαι έτοιμος να επανασκεφθείς την θέση σου μετά από συζήτηση.
Δυστυχώς, στο βουλγαρικό σχολείο ακόμη υπάρχει ένα κάπως πατριαρχικό στυλ στις σχέσεις διευθυντή-καθηγητή-μαθητή και αυτό είναι εμπόδιο στην διαπαιδαγώγηση σε δημοκρατικές αξίες". 

"Η αλλαγή στα παιδιά πρέπει να αρχίσει από την αλλαγή στους ηλικιωμένους", υπογραμμίζει η κα Μπάντσεβα. "Αλλά είναι πολύ δύσκολο να ξεπερασθούν τα στερεότυπα, όσον αφορά τον ρόλο του καθηγητή στο βουλγαρικό σχολείο. Η συμμετοχή όλων των ομάδων πιο την σχολική κοινότητα στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων είναι μεγάλης σημασίας για την δημοκρατική διαδικασία. Τα παιδιά, δηλαδή, είναι μια πολύ σημαντική ομάδα σ' αυτήν την κοινότητα. Επειδή το σχολείο είναι πριν απ' όλα χώρος των παιδιών. Η πρόταση έτοιμων λύσεων από πλευράς κάποιου, που εκδηλώνεται στον ρόλο εμπειρογνώμονα, είτε διευθυντή, είτε καθηγητή, αποστερεί τα παιδιά από την δυνατότητα να αναγνωρίσουν αυτές τις λύσεις σαν δικές τους".

Είναι αδύνατο να καλλιεργήσουμε υπεύθυνους πολίτες με δημοκρατικό τρόπο σκέψης, εάν διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά μέσω φόβου και τιμωριών, υπογραμμίζει η ψυχολόγος Μπάντσεβα. Πρέπει να μάθουν, ότι στο σχολείο μπορούν ελεύθερα να μιλήσουν για τα πάντα, που τους ενδιαφέρουν. 

"Τα παιδιά μπορούν να ενταχθούν στην εκτίμηση των θετικών και των αρνητικών των λύσεων, που προβάλλονται στην κοινωνία μας σ΄ολα τα σημαντικά προβλήματα", θεωρεί η κα Μπάντσεβα. "Αυτό μπορεί να γίνει καλύτερα μέσω της σχέσης, που έχει αυτό το θέμα με την ζωή του παιδιού. Ένα τέτοιο θέμα μπορεί να είναι η βία και η επιρροή της στην κοινωνική ζωή. Άλλο θέμα είναι π.χ. τα παιδιά να μάθουν πώς να επικοινωνούν καλύτερα με τους ηλικιωμένους πώς να θέτουν και να συζητάνε τα προβλήματα, που τους απασχολούν. Μπορούν να βρεθούν πολλά θέματα και αφορμές, για να διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά σε δημοκρατικές αξίες, αλλά πριν απ όλα πρέπει εμείς οι ίδιοι να είμαστε μοντέλο δημοκρατικής σκέψης και συμπεριφοράς".

"Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά από νωρίς να συνειδητοποιήσουν, ότι οι υπευθυνότητες είναι απλώς ένα μέρος των δημοκρατικών μας δικαιωμάτων", συμπληρώνει η Μαριάνα Μπάντσεβα. Και απευθύνει μήνυμα σ΄όλους εμάς, τους ηλικιωμένους: "Ας μάθουμε να βλέπουμε στα παιδιά όχι απειλή για μας και τις αξίες μας, αλλά δυνατότητα να εξελισσόμαστε. Επειδή εμείς ζουμε στο παρελθόν και το νυν, αλλά τα παιδιά ζουν στο μέλλον".

Μετάφραση: Σβέτλα Τόντοροβα