Η υφηγήτρια Βίχρα Μπάεβα από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Λαογραφίας με Εθνογραφικό μουσείο στη Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών υπενθυμίζει παραμύθια, ρητά και παροιμίες, καθώς τραγούδια από τα παλαιά χρόνια αφιερωμένα στο ψάρι.

Στις παραδοσιακή φαντασία και τη λαογραφία των Βουλγάρων το ψάρι έχει τη θέση του ως μια ειδική μορφή της τροφής και βιοπορισμού, αλλά και ως μια συμβολική εικόνα. Σύμφωνα με την παράδοση και τις δοξασίες, οι Βούλγαροι δεν έτρωγαν ψάρι όλο το χρόνο, αλλά κατά τους μήνες που περιέχουν το γράμμα "ρ" στο όνομά τους. Γίνεται λόγος για την πιο κρύα περίοδο από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Απρίλιο. Από τον Μάιο μέχρι τον Αύγουστο το ψάρι ως τροφή εύκολα χαλάει λόγω των υψηλών θερμοκρασιών.Και μέχρι σήμερα είναι δημοφιλές το ρητό ότι «το ψάρι βρομάει από το κεφάλι του», το οποίο σημαίνει ότι η διαταραχή και η διαφθορά αρχίζουν από τα ψηλά επίπεδα της εξουσίας.Από την άλλη πλευρά, το ψάρι θεωρείται καθαρό φαγητό - είναι το μοναδικό, που επιτρέπεται κατά τη διάρκεια της νηστείας στις μεγάλες γιορτές, του Ευαγγελισμού, της Κυριακής των Βαΐων και του Αγίου Νικολάου.

Με το ψάρεμα συνδέεται η παροιμία που λέει «Για να φας ψάρια πρέπει να μουσκέψεις τον κώλο σου» ή «Ότι τα υγρά παντελόνια τρώνε τα ψάρια», δηλαδή το πρόσωπο δεν θα πάρει το επιθυμητό δίχως κόπο και ταλαιπωρία.

Για ανυπόμονο και εξαγριωμένο άνθρωπο λέγεται «Το τηγάνι στη φωτιά και τα ψάρια στο γιαλό». Επίσης λέμε: «Φάτε μάτια ψάριά και κοιλιά περίδρομο» όταν μόνο μπορούμε να βλέπουμε κάτι το επιθυμητό χωρίς να το γευτούμε και απολαύσουμε. Δημοφιλής είναι η σύγκριση «σιωπηλός σαν ψάρι» ή «σαν ψάρι δεν μιλάει». Τους χαζούς και ανόητους τουςονομάζουμε μπαλίκ, δηλαδή ψάρι στα τούρκικά.

Συμβολικά τα ψάρια συνδέονται με το νερό, με το βυθό και τον Κάτω κόσμο. Σύμφωνα με τις αρχαίες δοξασίες η Γη στηρίζεται σε δύο ή τρία ψάρια, στις φάλαινες ή στα κέρατα του βοδιού, που στέκεται πάνω σε ψάρι. Η σχέση με τον Κάτω κόσμο σημαίνει, ότι συνδέεται και με τη γονιμότητα. Πιστεύεται ότι εάν η άτεκνη γυναίκα καταπιεί μικρά ψαράκια ή μέρη απ’ αυτά, θα την βοηθήσει να αποκτήσει παιδί, καθώς τα παιδιά που θα γεννηθούν, κατά κανόνα έχουν ιδιαίτερες ικανότητες.

Ως σύμβολο της αφθονίας και της ευτυχίας για τα ψάρια αναφέρονται και στα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και ευλογίες. Ευχές κατευθύνονται προς την κοπέλα στο σπίτι, που την συγκρίνουν με τα μπαρμπούνια ψάρια. Το μπαρμπούνι εκτός από νόστιμο είναι και πολύ όμορφο ψάρι. Το σώμα του είναι μακρύ και λεπτό, τα μάτια μεγάλα και το στόμα μικρό και γι’ αυτό το μπαρμπούνι ψάρι είναι ένα σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις τα ψάρια μπορούν να εκπληρώνουν επιθυμίες και όχι μάλιστα μόνο στα λαϊκά παραμύθια για το «Ψαρά και το χρυσόψαρο». Στο Ασένοβγκραντ της Βουλγαρίας ως παράδειγμα υπάρχει εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου, αλλά γίνεται γνωστή ως της Ψαρικής, ανεξάρτητα ότι είναι αφιερωμένη στην εορτή τους Ευαγγελισμού. Σύμφωνα με μερικούς, λόγω της διακόσμησης του τρούλου, που μοιάζει με λέπια ψαριού, ενώ σύμφωνα με άλλους λόγω ύπαρξης ψαριών στο αγίασμα του παρεκκλησίου στην εκκλησία Οι προσκυνητές και μέχρι σήμερα πιστεύουν ότι, εάν δουν τα ψάρια στο αγίασμα, οι ευχές τους θα γίνουν πραγματικότητα και ρίχνουν νομίσματα κάνοντας μια ευχή για καλή τύχη

Αναμφίβολα, ο πιο δημοφιλής μεταξύ των ψαριών στη λαογραφία μας είναι ο κυπρίνος, που ήξεραν και χρησιμοποιούσαν για τροφή στο παρελθόν ακόμα και οι Σλάβοι. Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες ο κυπρίνος είναι υπηρέτης του Αγίου Νικολάου και γι’ αυτό προσφέρεται ως θυσία στον άγιο στο γιορτινό τραπέζι για την Ημέρα του Αγίου Νικολάου 6 Δεκεμβρίου. Πιστεύεται ότι αυτό το ψάρι είναι ιερό επειδή στο κεφαλή έχει ένα μικρό κόκαλο σε σχήμα ενός σταυρού. Οι ασυνήθιστες ιδιότητες αποδίδονται και στα λέπια του κυπρίνου που ετοιμάζεται για την ημέρα του Αγίου Νικολάου /Νικούλντεν/. Πρόκειται για το ψάρι, τα λέπια του οποίου συμβολίζουν τα κέρματα και για αυτό δεν πετάνε στα σκουπίδια, άλλα τοποθετούνται στο πορτοφόλι για να φέρουν λεφτά και πλούτο στον ιδιοκτήτη του.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα