Το σχέδιο «Οι θράκες - καταγωγή και εξέλιξη του έθνους, πολιτιστικές ταυτότητες, αλληλεπιδράσεις και κληρονομιά της Αρχαιότητας» είναι η πρώτη προσπάθεια για τη διερεύνηση της θρακικής κληρονομιάς περιεκτικά και ολοκληρωμένα, με τη συμμετοχή 27 ερευνητικών μονάδων της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών /ΒΑΕ/. Στην έρευνα λαμβάνουν μέρος επιστήμονες από τον Καναδά, την Ιταλία, τη Γερμανία, την Ιαπωνία και την Ελβετία.

Ο πρόεδρος της ΒΑΕ ακαδημαϊκός Στέφαν Βοντενιτσάροφ είναι υπεύθυνος του σχεδίου, η χρηματοδότηση του οποίου εξασφαλίζεται εξ’ ολοκλήρου από βουλγάρους πατριώτες, μια και το κράτος δεν εκδήλωσε ενδιαφέρον για την πρωτοβουλία. Οι επιστήμονες εργάζονται πάνω σε διάφορα θέματα - γενετικό υλικό, ακουστικές μελέτες ιερών τόπων των Θρακών, εξόρυξη και επεξεργασία μεταλλευμάτων, παράδοση στην χρησιμοποίηση των ιερών τόπων και των τελετουργικών πρακτικών, άγρια και οικόσιτα ζώα κλπ. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Βαλέρια Φολ από το Ινστιτούτο Βαλκανικών Σπουδών με Κέντρο Θρακολογίας, οι Θράκες είχαν τουλάχιστον τέσσερις ράτσες αλόγων, που σκόπιμα εκτρέφονταν. Τώρα γίνονται έρευνες των οστών του βαλκανικού λιονταριού, ο οποίος απεικονίζεται στο εθνόσημο και στη βασιλική εικονογραφία μας. Η μελέτη του γενετικού υλικού καλύπτει την περίοδο από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι τον Ύστερο Μεσαίωνα. Το υλικό συλλέχθηκε από νεκροταφεία και ιερούς τόπους και πιστεύεται ότι πρόκειται για λείψανα ανθρώπων που είχαν θυσιαστεί. Ο σκοπός αυτής της έρευνας ήταν να παρακολουθήσει πώς αλλάζει ο πληθυσμός των ανθρώπων που κατοικούσαν στα βουλγαρικά εδάφη. Είναι γνωστό ότι στο έδαφός μας υπάρχουν περίπου 60 000 νεκροταφεία και ιερά, εκ των οποίων μόλις 150 περίπου έχουν διερευνηθεί.

Πριν λίγες ημέρες στο Εθνικό Λαογραφικό Μουσείο της ΒΑΕ εγκαινιάσθηκε η έκθεση «Αναθήματα», η οποία παρουσιάζει τα πρώτα αποτελέσματα της εργασίας του Ινστιτούτου Εθνολογίας και Λαογραφίας με Λαογραφικό Μουσείο στο πλαίσιο του σχεδίου. Σχεδόν τα πάντα, ανεξάρτητα από το μέγεθος, το βάρος, το σχήμα, και μερικές φορές τη λειτουργία μπορούν να γίνουν ανάθημα, αν είναι αφιερωμένα σε θεότητα. Τα μικρά ειδώλια ήταν δώρα για τις θεότητες με διαφορετικές ευχές. Αυτή η ειδωλολατρική πράξη στη συνέχεια εκχριστιανίζεται, λέει η επιμελήτρια της έκθεσης διδάκτορας Ιγκλίκα Μίσκοβα.

«Πολλοί άγιοι επίσης κατασκευάζονται σε τάματα, αφού συνήθως προσφέρονται στην εικόνα της Παναγίας, η οποία θεωρείται προστάτιδα της οικογένειας, της εστίας και της μητρότητας. Αυτά τα αναθήματα εκφράζουν τις προσευχές και την ευγνωμοσύνη για την απόκτηση παιδιού.

Συνήθως είναι γυναικείες φιγούρες με χέρια διπλωμένα πάνω στην κοιλιά. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η πρακτική αυτή είναι ζωντανή και σήμερα. Σε ένα χωριό στην Κεντρική Βουλγαρία εξακολουθεί να υπάρχει ως τάμα κούνια, κατασκευασμένη από χρυσοχόο, και μέχρι σήμερα δίνεται σε γυναίκες που επιθυμούν να γίνουν μητέρες.»

Οι προσευχές απευθύνονται στις διάφορες εικόνες, αλλά και στα τάματα, που τοποθετούνται για υγεία μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, για απόκτηση παιδιού – στην εικόνα του Αγίου Στυλιανού, σε ανάγκη από βοήθεια για τα οικιακά ζώα – στην εικόνα του Αγίου Χαραλάμπου.

Στο Χάσκοβο οι επιστήμονες βρήκαν χωριά όπου οι άνθρωποι θυμούνται μέχρι σήμερα τα τάματα, που αποκαλούν «φιγούρες», λέει η διδάκτορας Μίσκοβα και συμπληρώνει ότι στο παρελθόν τα τάματα χρησιμοποιούνται όχι μόνο για θεραπεία, απόκτηση παιδιού ή ως ένδειξη ευγνωμοσύνης:

«Όταν ένας άντρας ή μια γυναίκα αγαπήσει κάποιον, για να βρει ανταπόκριση, παραγγέλνει σε χρυσοχόο να φτιάξει την αντίστοιχη φιγούρα. Μετά τη διαμονή της για 40 ημέρες στην εκκλησία, ο άνθρωπος τη φοράει σε μια αλυσιδίτσα στο σώμα του, πιστεύοντας, ότι η μιμητική μαγεία θα βοηθήσει.».

Μετά το τάμα τοποθετείται στο σπιτικό εικονίδιο.

Η έκθεση «Αναθήματα» παρουσιάζεται στο Εθνικό Λαογραφικό Μουσείο μέχρι τον Φεβρουάριο του 2017.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Μιγκλένα Ιβανόβα και BulFoto