Οι αγιογραφίες και τα σύμβολά τους στη βουλγαρική τέχνη

Μέχρι τις 4 Φεβρουαρίου, στην Αστική Πινακοθήκη Σόφιας παρουσιάζεται μια ερευνητική έκθεση – «Σύμβολο και εικόνα στη σύγχρονη βουλγαρική τέχνη». Η συλλογή, που περιλαμβάνει πάνω από 100 έργα, είναι αφιερωμένη στην αγιογραφία και την αντανάκλασή της στην κοσμική τέχνη.

Το θέμα για την παρουσία της αγιογραφίας στη σύγχρονη τέχνη, στα κοσμικά έργα, με απασχολεί σχεδόν από ενάμιση χρόνο, εξήγησε ο επιμελητής της έκθεσης Λιούμπεν Ντομοζέτσκι. Ασχολήθηκα με την αναζήτηση καλλιτεχνών, που μετά την Απελευθέρωση από την Οθωμανική Κυριαρχία, άρχισαν να παρουσιάζουν αγιογραφίες με έναν ή άλλο τρόπο. Γίνεται λόγος για εικόνες ως μέρος ενός εσωτερικού χώρου, ως στοιχείο ενός τοπίου ή ως μέρος μιας τελετουργίας που παρουσιάζεται στο έργο. Η αγιογραφία ως σημείο εκκίνησης της δημιουργίας νέων μορφών. Για παράδειγμα κατά τη δεκαετία του ’20 του περασμένου αιώνα, όταν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στη βουλγαρική κοσμική τέχνη. Και έτσι επιλέξαμε και τα έργα της συλλογής, που δημιουργήθηκαν την περίοδο από την Απελευθέρωση της Βουλγαρίας (1878) μέχρι το 1989.

Λίκα Γιάνκο, „Μαντόνα“ και „Η χρυσή εκκλησία“

Κατά πόσο επηρεάστηκαν οι ζωγράφοι μετά την Απελευθέρωση από τους μεσαιωνικούς και τους αναγεννησιακούς δημιουργούς;

Σε διάφορες περιόδους παρατηρείται αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη μεσαιωνική τέχνη. Αν κοιτάξουμε μερικά από τα έργα των πρώτων δημιουργών - ξένων, που έρχονται στη Βουλγαρία και εντυπωσιάζονται από τα παλιά μνημεία που ανακαλύπτουν και παρουσιάζουν με εθνογραφική περιγραφικότητα. Για παράδειγμα - από το μικρότερο στοιχείο των πολύχρωμων φορεσιών του ντόπιου πληθυσμού μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια στη διαμόρφωση μιας βαλκανικής χριστιανικής εκκλησίας, που περιλαμβάνει και τις τοιχογραφίες και τις εικόνες του τέμπλου.

Νταναήλ Ντέτσεφ, „Άγιος Αθανάσιος“ και Στέφαν Μπάτζοφ, „Εσωτερικός χώρος εκκλησίας“

Ο Λιούμπεν Ντομοζέτσκι δίνει το παράδειγμα με ένα από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες στη Βουλγαρία μετά την Απελευθέρωση – τον Τσέχο Ιβάν Μάρκβιτσκα, ο οποίος σε ένα από τα έργα του παρουσιάζει προσευχή με αρνί την Ημέρα του Αγίου Γεωργίου. Για τον καλλιτέχνη ιδιαίτερης σημασίας έχει κάθε λεπτομέρεια - από τα στοιχεία της ενδυμασίας και το κεφάλι του αρνιού, όπου είναι τοποθετημένα δύο αναμμένα κεριά μέχρι την διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου. Πίσω από την πλάτη του ιερέα στην ουσία φαίνεται μια αγιογραφία. Δηλαδή η αγιογραφία αυτή βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού και αποτελεί μέρος ενός συνόλου που αναπαριστά τον εσωτερικό εκκλησιαστικό χώρο και τη θρησκευτική ζωή των λαών των Βαλκανίων.

Άλλοι ξένοι που παρουσιάζονται με έργα τους στην έκθεση είναι ο αυστριακός καλλιτέχνης Γιόζεφ Ομπερμπάουερ και ο τσέχος Γιόζεφ Πίτερ, οι οποίοι ζωγραφίζουν τη ζωή στην παλιά Σόφια.

Μπορίς Ντένεφ, „Εσωτερικός χώρος εκκλησίας“ και Γιάκιμ Μπάντσεφ, „Στο βωμό“

Μπορούμε να φανταστούμε πώς φαίνεται η Σόφια στα τέλη του 19ου αιώνα λίγο μετά την Απελευθέρωση. Τα σύγχρονα κτίρια είναι ελάχιστα, οι δρόμοι δεν είναι ασφαλτοστρωμένοι, αλλά λασπωμένοι. Τα κτίρια είναι χαμηλά ή μονώροφα, μερικά πολύ παλιά. Υπάρχουν τζαμιά, υπάρχουν εκκλησίες, υπάρχει ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας, η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου. Και οι ξένοι δημιουργοί εντυπωσιάζονται από αυτή την πραγματικότητα των Βαλκανίων, η οποία είναι πολύ διαφορετική από αυτή που έχουν συνηθίσει.

Η αγιογραφία εμφανίζεται και στους πίνακες ιστορικού χαρακτήρα, που σχετίζονται με το μεσαιωνικό και το αναγεννησιακό μας παρελθόν, καθώς και με το θέμα των εικονογράφων. Είναι θέματα που ενδιαφέρουν πολύ τους καλλιτέχνες, λέει ο Λιούμπεν Ντομοζέτσκι. Η αγιογραφία, για παράδειγμα, εμφανίζεται σε μια σύνθεση που σχετίζεται με το Β΄ Βουλγαρικό Βασίλειο και την πρωτεύουσά του – Τίρνοβο, ή κοντά στο κεφάλι της προστατεύει τη μέλλουσα μητέρα. Είτε ο ήρωας της Αναγέννησης παρουσιάζεται ως πολεμιστής πάνω σε άλογο, νικώντας το κακό με τη μορφή ενός δράκου. Όλα αυτά είναι θέματα που ο επιμελητής προσπάθησε να παρακολουθήσει στην έκθεση.

Λιούμπεν Γκαϊντάροφ, „Ζωγράφος“ και Τσάνκο Λαβρένοφ, „Το Τίρνοβο κατά το Β΄ Βουλγαρικό Βασίλειο“

Μετά την Απελευθέρωση η βουλγαρική θρησκευτική τέχνη ακολούθησε τον δρόμο του ακαδημαϊσμού - μια πιο φυσιολογική αναπαράσταση των εικόνων, χωρίς διακόσμηση, λέει ο κριτικός τέχνης. Κάτι περίεργο είναι ότι τη δεκαετία του ’20, η κοσμική τέχνη στρέφεται στην αισθητική της μεσαιωνικής αγιογραφίας - οι σύγχρονοι δημιουργοί ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τη βυζαντινή τέχνη, για τις εικόνες, για τις τοιχογραφίες, για τα χειρόγραφα, κλπ. Αυτό επηρεάζεται έντονα από την επιθυμίαεκσυγχρονισμού της βουλγαρικής τέχνης μέσω από την αναζήτηση μιας εθνικής όψης, λέει ο επιμελητής της έκθεσης και δίνει ως παράδειγμα τους διακεκριμένους βουλγάρους καλλιτέχνες Ιβάν Μίλεφ και Ιβάν Πενκόφ, που δημιούργησαν τη δεκαετία του ’20 του περασμένου αιώνα.

Μιλώντας για τις επίδραση της αγιογραφίας στην κοσμική τέχνη δεν πρέπει να ξεχνάμε την επίδραση της καλλιτεχνικής γλώσσας – τη συμπερίληψη φωτοστέφανων, χρυσού, πιο γραμμικής και επίπεδης διακοσμητικής αναπαράστασης του σχήματος. Όλα αυτά, βέβαια, έχουν τη δική τους βαθιά έννοια, και αυτή η γλώσσα των σημάτων δεν είναι τυχαία και δεν οφείλεται σε καμία ιδέα του καλλιτέχνη. Αυτά τα ειδικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν τη μεσαιωνική τέχνη, εντυπωσιάζουν τους καλλιτέχνες, σημειώνει ο Λιούμπεν Ντομοζέτσκι.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Βενέτα Παβλόβα και sghg.bg