Η μάχη για τη Στάρα Ζαγκόρα την 19^η Ιουλίου του 1877, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Απελευθερωτικού Πολέμου, είναι μια από τις πιο επικές, άλλα και πιο τραγικές. Τελειώνει με νίκη του τουρκικού στρατού, με τη σφαγή του πληθυσμού και την πυρπόληση της πόλης. Στις δραματικές ηρωικές μάχες της πόλης συμμετέχουν και οι μονάδες βουλγάρων εθελοντών στο πλαίσιο του ρωσικού στρατού υπό τη διοίκηση του στρατηγού Γκούρκο. Υποχωρώντας από το πεδίο μάχης, οι Βούλγαροι και οι Ρώσοι έχουν αποφασιστική σύγκρουση με τους εχθρούς για τη σημαία της Σαμάρα – το σύμβολο των βουλγάρων εθελοντών. Ο υπολοχαγός Πάβελ Καλίτιν κράτησε τον λόγο του, που έδωσε λαμβάνοντας τη σημαία, ότι «θα πεθάνει, αλλά δε θα δώσει τη σημαία στα χέρια του εχθρού». Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη και χειρότερη σφαγή που αναφέρεται στη βουλγαρική ιστορία και μια από τις τραγικότερες στιγμές των Βουλγάρων. Ο βουλγαρικός λαός έχασε αυτή τη συγκεκριμένη μάχη για τη Στάρα Ζαγκόρα, αλλά κατόρθωσε να σώσει τη σημαία - η μοναδική βραβευμένη με το Παράσημο της Ανδρείας. Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες, που ζωγραφίζουν στους πίνακές τους αυτή τη σημαία - το ιερό σύμβολο των βουλγάρων εθελοντών. Στο λόφο Τσαντάρ μογκίλα της Στάρα Ζαγκόρα, όπου ήταν η διοίκηση των βουλγάρων εθελοντών υψώνεται το μνημειακό συγκρότημα «Οι υπερασπιστές της Στάρα Ζαγκόρα 1877». Όπως λέει η Βάνια Ντόνεβα-Τσένκοβα, εμπειρογνώμονας στο Περιφερειακό Ιστορικό Μουσείο, το συγκρότημα «αναπαριστάνει τη σημαία της Σαμάρα».

Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Πολέμου η σημαία της Σαμάρα δύο φορές βρίσκεται σε κίνδυνο – στη Στάρα Ζαγκόρα την 19η Ιουλίου του 1877, και στη μάχη στο πέρασμα Σίπκα την 11η Αυγούστου του ίδιου έτους. Τα στρατεύματα μαζί με τους Βούλγαρους εθελοντές ήταν περικυκλωμένοι από τον οθωμανικό στρατό, αλλά οι υπερασπιστές - ο ρωσικός τακτικός στρατός και οι βούλγαροι εθελοντές πάλι σώζουν τη σημαία της Σαμάρα. Έτσι, αφήνουν φωτεινά ίχνη στη ιστορία μας οι σημαιοφόροι, που έχασαν τη ζωή τους κοντά στη Στάρα Ζαγκόρα. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Πάβελ Καλίτιν, διοικητής του Γ΄ Τάγματος Εθελοντών. Τα γεγονότα της 19ης Ιουλίου έναν αιώνα αργότερα αναδημιουργούνται στο υπέροχο μνημείο που ονομάζεται η Σημαία της Σαμάρα.

Το μνημείο είναι ψηλό περίπου 50 μέτρα. Δημιουργοί του είναι οι γλύπτες Κρουμ Νταμιάνοφ και Μποζιντάρ Κοζάρεφ, καθώς και οι αρχιτέκτονες Μπογκομίλ Νταβίντκοφ και Μπλαγκοβέστ Βάλκοφ. Μηχανικός-κατασκευαστής είναι ο Αντόν Μαλέεφ.

Το μνημείο είναι πρωτότυπο, αποτελείται από γλυπτικές συνθέσεις- συνεχίζει η ΒάνιαΤσένκοβα. - Τρεις ισχυρές στήλες στηρίζουν τη σημαία που ανεμίζει. Στα θεμέλιά της είναι το οστεοφυλάκιο των θυμάτων, που υπενθυμίζει τον αιματηρό επίλογο του αγώνα. Πάνω στο σαρκοφάγο είναι χαραγμένοι οι στίχοι του ποιητή Μιχαήλ Μπερμπέροφ: «Στάρα Ζαγκόρα, Στάρα Ζαγκόρα – ζωντανή πόλη με οστά στα θεμέλια». Σαν αιώνιοι φύλακες στέκονται έξι βούλγαροι εθελοντές και ένας ρώσος αξιωματικός – σύμβολο του ανυπέρβλητου φραγμού για τους εχθρούς.

Η αιώνια φλόγα εις μνήμη των πεσόντων που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας βρίσκεται σε βάση φτιαγμένη από ξιφολόγχες. Το άλλο μέρος του μνημείου αποτελείται από μνημειακό τοίχο,επί του οποίου τα χαραγμένα κείμενα θυμίζουν την πορεία της σημαίας της Σαμάρα.Πρόκειται για τις ομιλίες του ρώσου δημόσιο παράγοντα  Πιοτρ Αλαμπίν στο Πλοέστι, στις 6 Μαΐου του 1877, όταν η σημαία παραδόθηκε στους βουλγάρους εθελοντές, και τα λόγια του στρατηγού Ιωσήφ Γκούρκο, με τα οποία αναφέρει επίσης τη μονάδα, που υπερασπίστηκε την πόλη Στάρα Ζαγκόρα. Κάνει εντύπωση η γλυπτική σύνθεση του αγάλματος και η συνολική κατασκευή με ξεχωριστές δύο ζώνες. Η πρώτη - μια σκάλα με 100 σκαλοπάτια, που υπενθυμίζουν ότι το μνημείο υψώθηκε με αφορμή την 100η επέτειο των μαχών. Η δεύτερη περιλαμβάνει τρεις διαδοχικές βεράντες που συνδέουν τα μεμονωμένα στοιχεία σε ένα σύνολο. Είναι ένας σύνδεσμος μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος μέσα από το παρόν.

Τα οστά των ηρώων, που υπερασπίστηκαν με τη ζωή τους τη Στάρα Ζαγκόρα, μεταφέρθηκαν επισήμως από το Μαυσωλείο-οστεοφυλάκιο /που χτίστηκε το 1910/και τοποθετήθηκαν στο σαρκοφάγο με τελετή στα εγκαίνια του μνημειακού συγκροτήματος το 1977. Το 2007, με την ευκαιρία της 130ής επετείου της μάχης, με ιδέα ενός από τους δημιουργούς του μνημείου Κρουμ Νταμιάνοφ και τον γλύπτη Φίλιπ Παπάζοφ, στους πρόποδες του συγκροτήματος τοποθετήθηκε ανατολικός ορθόδοξος σταυρός με ενσωματωμένο παραδοσιακό βουλγαρικό σταυρό.

Από το 2007 επιβάλλεται μια παράδοση αναπαραστάσεων, που γίνονται γύρω από το μνημειακό συγκρότημα. Έτσι διατηρείται ζωντανό το ενδιαφέρον για τα ηρωικά και τραγικά γεγονότα της 19^ης Ιούλιου του 1877 και τη μνήμη των πεσόντων, είπε καταλήγοντας η κα Τσένκοβα.

Μετά τη μάχη της Στάρα Ζαγκόρα ο στρατηγός Γκούρκο σε ομιλία του απευθύνθηκε προς τους ρώσους στρατιώτες στο μέτωπο και τους βουλγάρους εθελοντές με τα λόγια: «...Αυτή ήταν η πρώτη σας μάχη με τον εχθρό, και αμέσως γίνατε ήρωες, με τους οποίους όλος ο ρωσικός στρατός υπερηφανεύεται... Είστε ο πυρήνας του μελλοντικού βουλγαρικού στρατού. Θα περάσουν χρόνια και αυτός ο βουλγαρικός στρατός θα πει: «Είμαστε απόγονοι των ένδοξων υπερασπιστών της Στάρα Ζαγκόρα.»

Φωτογραφίες: Σβετλάνα Ντιμιτρόβα