Ο χάρτινος θησαυρός της βιβλιοθήκης «Άγιοι Κυρίλλος και Μεθόδιος»είναι το οθωμανικό αρχείο, που υπάρχει ακόμα από τα εγκαίνια της Εθνικής Βιβλιοθήκης /τότε Λαϊκή/, που είναι το πρώτοπολιτιστικό ιδρύμα που δημιουργήθηκε μετά την Απελευθέρωση, πριν από 140 χρόνια. Το 1909, με διάταγμα του βασιλιά Φερδινάνδου, ιδρύθηκε επίσημα το Ανατολίτικο Τμήμα. Ο σκοπός της μελέτης του αρχείου είναι να διευκρινιστεί το παρελθόν του βουλγαρικού λαού κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία, λέει η Μιλένα Ζβαντσάροβα - μια από τους έξι υπαλλήλους που φροντίζουν αυτό το πλούτο:

Η ιδέα για τη δημιουργία του αρχείου είναι να συγκεντρώσει όλα τα αραβικά έγγραφαστα βουλγαρικά εδάφη, που έμειναν εδώ μετά την αποχώρηση των Οθωμανών - χειρόγραφα, παλαίτυπα και άλλα έγγραφα. Αρχίζει στοχευμένη αναζήτηση αυτών των υλικών. Στη βάση του αρχείου είναι οι συλλογές, που βρίσκονται σε μερικές μεγάλεςοθωμανικές βιβλιοθήκες - του Χουσρέφ Πασά από το Σάμοκοφ, των βιβλιοθήκων στη Σόφια, το Βίντιν, το Ρούσε, το Κιουστεντίλ.

Το 1931 το αρχείο μεγαλώνει με 22 τόνους χαρτιού για ανακύκλωση από την Κωνσταντινούπολη, που αγοράζει ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου χαρτιού στο Κνιάζεβο. Μετά την παραλαβή του χαρτιού, έγινε σαφές ότι περιέχει τα οθωμανικά αρχεία και έτσι βρέθηκε στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη.

Έτσι η συλλογή έγγραφων στην οθωμανική γλώσσα πλουτίστηκε - έγινε η τρίτη μεγαλύτερη στον κόσμο. Εδώ βρίσκονται πάνω από 1 εκατομμύριο αραβικά χειρόγραφα, κυρίως στην οθωμανική τουρκική γλώσσα, αλλά και στην αραβική και περσική, που ανήκουν σε διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με χρονολογική σειρά 15^ο– 20^ο αιώνα. Ξεχωριστά, η συλλογή χειρογράφων καλύπτει περίπου 4000 κώδικες και 2000 βιβλία », λέει η Μιλένα Ζβαντσάροβα.

Τα έγγραφα, που έφτασαν από την Κωνσταντινούπολη, αποτελούν πρόκληση για τους ειδικούς, όχι μόνο επειδή είναι σε μια ξένη γλώσσα, αλλά και γιατίστην πράξη είναι έγγραφα για ανακύκλωση σε κατάσταση αταξίας. Η δημιουργία ενός οργανωμένου αρχείου απαιτεί σημαντικές δεξιότητες και ικανότητες, καθώς και εργασία ειδικών, πολλών γενεών. Οι Βούλγαροι εμπειρογνώμονες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις δικές τους γνώσεις, κάτι που τους έδωσε εκείνο τον καιρό τον ηγετικό ρόλο στον κόσμο για την μελέτη της οθωμανικής περιόδου. Προς το παρόν, η τάση είναι διαφορετική. Το κράτος δεν έχει μακροπρόθεσμη στρατηγική όσον αφορά το αρχείο αυτό, παρά την αξία του ως πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιά, λέει η Μιλένα Ζβαντσάροβα:

Μικρός είναι ο αριθμός των επιστημόνων , που ασχολούνται με το αρχείο, αλλά δεν εξασφαλίζεται η ειδίκευσή τους. Οι πιο έμπειροι μεταδίδουν τις γνώσεις τους στους πιο νέους. Η αρχειοθέτηση και η επεξεργασία των εγγράφων απαιτεί καλή γνώση για τηνοθωμανικήγλώσσα, που είναι νεκρή. Αλλά αυτό δεν αρκεί - χρειάζεται καλή γνώση για την Οθωμανική Αυτοκρατορία με τη διοικητική διαίρεση της στις διάφορες περιόδους, για τηνοικονομική και πολιτική ανάπτυξήτης,στους τομείςτης παλαιογραφίας, της κωδικολογίας, της διπλωματικής. Χρειάζεται και ιδιαίτερη προσοχή για τη διατήρηση των χειρόγραφων,των παλαίτυπων και των άλλων έγγραφων.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους το αρχείο δε βρήκε θέση στα σχέδια διαχείρισης του πολιτισμού της Βουλγαρίας, είναι η άποψη μας για τον κατακτητή και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, λέει η Μιλένα.

Η μελέτη τωνχειρόγραφων, των παλαίτυπων και άλλων έγγράφων σχετίζεται με τις επιστημονικές προτεραιότητες. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του ’40 του 20^ου αιώνα σε σάκουςαπό την Κωνσταντινούποληαναζητούνται έγγραφα που αφορούν τουςεθνικούς απελευθερωτικούς αγώνες, το έργο του Βασίλ Λέβσκι, του Χρίστο Μπότεφ, το αντιστασιακό κίνημα. Τα άλλα έγγραφα είναι λιγότερο μελετημένα. Από τα πιο αναζητημένα και ερευνηθέντα εγγράφα είναι τα«ντεφτέρι» - μητρώα με κάθε είδους πληροφορίες για τον πληθυσμό.

Στο αρχείο φυλάσσονται πολύτιμα υλικά όπως μπεράτι για την ανακήρυξη του πρώτου βουλγάρου έξαρχου Ανθίμου, το φιρμάνι του 1836 για τηνκατασκευή κτιρίουυφαντουργείου στο Σλίβεν, έγγραφαγια την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο. Υπάρχουν επίσης τόμοι από το πρώτο τυπογραφείο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που ιδρύθηκε το 1726 από τον Ibrahim Muteferica και λειτούργησε λιγότερο από 20 χρόνια, και σχεδόν όλα, που εκδόθηκαν εκεί, τώρα είναι σπάνια βιβλία.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Μιγκλένα Ιβανόβα