Το Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών (ΙΙΜ) της Βουλγαρικής Ακαδημίας των Επιστημών (ΒΑΕ) διοργάνωσε πρόσφατα, στην Σόφια, Στρογγυλό Τραπέζι με θέμα «Η Εβραίοι στο κατασκευαστικό τμήμα του βουλγάρικου στρατού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - σχέδιο σωτηρίας ή καταπιεστικό μέτρο;».

Αφορμή τέτοιων επιστημονικών συζητήσεων τον τελευταίο καιρό είναι η τοποθέτηση, από κάποιες εβραϊκές οργανώσεις, πλακετών που αντιμετωπίζουν την απασχόληση των Εβραίων στον βουλγάρικο στρατό την περίοδο 1941-1944 όχι σαν σωτηρία αλλά σαν μέρος του σχεδίου εξόντωσής τους. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη αποσαφήνισης του θέματος.

Η Βουλγαρία σημειώνεται, στο μνημείο «Γιάντ Βασχέμ» στο Ισραήλ, σαν κράτος δίχως ούτε ένα θύμα κατά το Ολοκαύτωμα. Η βασική εισήγηση στο συνέδριο ήταν του συνταγματάρχη καθηγητή Ντιμίταρ Νεντιάλκοβ από την Στρατιωτική Ακαδημία στην Σόφια ο οποίος παρουσίασε ανέκδοτα ντοκουμέντα από το Στρατιωτικό Αρχείο.

Σύμφωνα με αυτά η απασχόληση των Εβραίων στο κατασκευαστικό τμήμα του βουλγάρικου στρατού υπόκειται εξ ολοκλήρου στον Νόμο για τις Ένοπλες Δυνάμεις από το 1940 ο οποίος ορίζει τις συνθήκες ζωής και εργασίας για όλους τους στρατιώτες αυτού του τμήματος ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους. Εκείνη την χρονιά σ’ αυτό το τμήμα υπηρετούσαν 90 000 άτομα από τα οποία οι Εβραίοι ήταν περίπου 12 000 και δη το 15%.

«Το κατασκευαστικό τμήμα του βουλγάρικου στρατού είναι το βασικό εργαλείο με το οποίο σώθηκαν οι Εβραίοι της Βουλγαρίας, λέει ο συνταγματάρχης Νεντιάλκοβ. Πρόκειται για συστηματικό εργαλείο το οποίο ξεκινά από τον ηγέτη του κράτους, τον βασιλιά (σ. μ. Μπορίς Γ΄), που ήταν ο επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων και όλους τους αξιωματικούς πιο κάτω στην ιεραρχία. Ως το 1945 από το κατασκευαστικό τμήμα του στρατού πέρασαν 500 000 βούλγαροι πολίτες. Ακόμα και μια γρήγορη ματιά στα έγγραφα δείχνει πως η βασική έγνοια των διοικητών ήταν το να διαφυλάξουν τη ζωή των Εβραίων που υπηρετούσαν κάτω από τις διαταγές τους. Αυτό φαίνεται από ένα διάταγμα που ορίζει ότι έχουν ίσα δικαιώματα με τους Βουλγάρους. Προς τιμήν των πολιτικών και ειδικά του βασιλιά, ο Νόμος για τις Ένοπλες Δυνάμεις δεν άλλαξε ακόμα κι όταν μπήκε σε ισχύ (σ. μ. Ιανουάριος 1941) ο Νόμος για την Υπεράσπιση του Έθνους ο οποίος ήταν ιδιαίτερα καταπιεστικός για τους Εβραίους. Η σωτηρία των Εβραίων της Βουλγαρίας είναι μοναδικό γεγονός γιατί δεν υπάρχει άλλο κράτος (σ. μ. ειδικά από την πλευρά του Άξονα) που με αυτόν τον τρόπο να έχει σώσει τη ζωή τόσων ανθρώπων από μια εξωτερική καταστολή. Ο βουλγάρικος στρατός ήταν το βασικό εργαλείο για να επιτευχθεί αυτό και δεν ήταν καθόλου τυχαίο».

Από την οργάνωση των Εβραίων στην Βουλγαρία «Σαλόμ» δεν συμφώνησαν με τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύονται από τους επιστήμονες τα γεγονότα από την προαναφερόμενη περίοδο. Μάλιστα ο πρόεδρος της οργάνωσης, Άλεκ Όσκαρ, δήλωσε στην ΒΕΡ πως τα μέλη της «Σαλόμ» ετοιμάζουν αίτηση την οποία θα στείλουν στον πρόεδρο της ΒΑΕ για να διαχωρίσει η Ακαδημία την θέση της από τις θέσεις του Στρογγυλού Τραπεζιού.

Ανεξάρτητα από την προσπάθεια που παρατηρούμε τον τελευταίο καιρό να υποβιβαστεί ο ρόλος του βουλγάρικου κράτους στην σωτηρία των Εβραίων που ζούσαν στην επικράτειά μας υπάρχουν φωνές που υπερασπίζονται την γενναιότητα του βασιλιά (σ. μ. η οποία του κόστισε την ζωή)  και των βούλγαρων πολιτικών να αντιταχθούν σε μια μεγάλη δύναμη στην οποία την εποχή εκείνη ήταν υποτελείς.

Στην έναρξη του συνεδρίου λόγο εκφώνησε ο υπουργός Παιδείας της Βουλγαρίας, Πέταρ Νικόλοβ, ο οποίος τόνισε πως η σωτηρία των Εβραίων της Βουλγαρίας έγινε δυνατή χάρη στις προσπάθειες μεγάλου αριθμού βούλγαρων πολιτών.

«Οι Βούλγαροι έχουν ξεκάθαρη αντίληψη για το τι σημαίνει η ανθρωπιά, είπε εκείνος. Ανεξάρτητα από τις παγκόσμιες ιδεολογίες και μόδες οι βούλγαροι πολίτες έχουν επαφή με τον συνάνθρωπό τους και δεν χάνουν την λογική τους. Ο νουςτων Βουλγάρων, η πρόνοιά τους, είναι αυτή που έσωσε τους Εβραίους της Βουλγαρίας τα χρόνια που δέσποζε ο Ναζισμός».

Φωτογραφίες: Κρατικά αρχεία, Ίβο Ιβανόφ

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα