Το Μοναστήρι της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη, διάσημο για τις μοναδικές τοιχογραφίες του, πιθανότατα θα ακολουθήσει τη μοίρα του εμβληματικού ναού Αγίας Σοφίας. Τα νέα για τη μετατροπή του σε τζαμί, με διάταγμα που εξέδωσε ο ΠτΔ της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 21 Αυγούστου, συγκλόνισαν και πάλι την παγκόσμια πολιτιστική κοινότητα.

«Ένα τέτοιο βήμα είναι μια μεγάλη απώλεια για τον χριστιανικό κόσμο και ένα σημαντικό πλήγμα για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά», σχολίασε ο καθηγητής Εμανουέλ Μουτάφοβ από την Ακαδημία Επιστημών της Βουλγαρίας, σε συνέντευξή του στο βουλγαρικό ειδησεογραφικό πρακτορείο BGNES. Στα μέσα Αυγούστου, με την ευκαιρία της μεγάλης χριστιανικής γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου, δημοσιεύθηκε η επιστημονική έρευνα του καθηγητή, αφιερωμένη στη λατρεία της Θεοτόκου στην εκκλησιαστική τέχνη στην Κωνσταντινούπολη.

«Το βιβλίο μου, κατά σύμπτωση, είναι το τελευταίο επιστημονικό έργο που γράφτηκε για αυτήν την εκκλησία, όταν ήταν ακόμη μουσείο», λέει ο καθηγητής και προσθέτει: «Δεν είμαι χαρούμενος για αυτό το γεγονός. Όπως είπε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, η απόφαση να μετατραπεί η εκκλησία σε τζαμί προκάλεσε επίσης σωματικό πόνο στους Χριστιανούς. Για μένα, το πλήγμα είναι διπλό, επειδή είμαι, επίσης, ένας από τους ερευνητές, αν και ταπεινός, αυτής της εκκλησίας».

Στη μονογραφία του, ο καθηγητής παρουσιάζει την υπόθεση ότι στο παρεκκλήσι της Χώρας, θάφτηκαν απόγονοι των δυναστειών των Παλαιολόγων, που κυβέρνησαν το Βυζάντιο από το 1261 έως το 1453 και των Ασέν, που κυβέρνησαν το δεύτερο βουλγαρικό βασίλειο μεταξύ 1187 και 1280.

«Ακολουθώντας ολόκληρη την ιστορία και κυρίως τις πηγές που σχετίζονται με τη Χώρα ως κείμενα και επιτάφιους, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η αυτοκρατόρισσα Ειρήνη Παλαιολογίνα θάφτηκε στο ένα από τα αρκοσόλια. Είναι βυζαντινή πριγκίπισσα - αδελφή του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ του Παλαιολόγου και σύζυγος του Βουλγάρου τσάρου Ιβάν Άσεν Γ΄.Στα άλλα δύο αρκοσόλια θάφτηκαν δύο από τους γιους της. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι τα μονογράμματα των Ασέν υπάρχουν στις εικόνες της Χώρα».

Ο Ιβάν Ασέν Γ’ και η Ειρήνη Παλαιολογίνα, δημιούργησαν μια από τις πιο ισχυρές βυζαντινές γενιές, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και στη Δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία. Από αυτόν ήρθαν οι τελευταίοι ηγέτες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, καθώς και ο Τσάρος Ιβάν ο Τρομερός. Ο πρώτος Ρώσος τσάρος ήταν εγγονός της Σόφιας Ασένινα Παλαιολογίνας, ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα και δισέγγονης του Ιβάν Άσεν Γ΄, μιας από τις λαμπρότερες μορφές της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Τώρα, όμως, όλη αυτή η ιστορία θα διαγραφεί όταν μετατραπεί σε ισλαμικό πνευματικό σύμβολο. Και με αυτήν την πράξη σταματά η πρόσβαση σε ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της βυζαντινής τέχνης των Παλαιολόγων, η οποία είναι παγκόσμιας σημασίας.

«Η απάντηση πρέπει να δοθεί όχι μόνο σε επίπεδο κρατών, αλλά και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης», δήλωσε ο καθηγητής Μουτάφοβ. «Όσον αφορά στην μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί, η αντίδραση ήταν πολύ μαλακή και πολύ αβέβαιη. Τώρα αφαιρούμε ένα ολόκληρο κεφάλαιο από το βιβλίο της βυζαντινής τέχνης για πολλές από τις επόμενες γενιές, επειδή η Χώρα είναι ένα κόσμημα. Κανείς δεν αρνείται την περίοδο κατά την οποία αυτά τα μνημεία λειτουργούσαν ως τζαμιά. Πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα και κανένας από τους σκεπτόμενους ανθρώπους δεν θέλει να είναι η Αγία Σοφία ούτε η Χώρα να είναι τόποι θρησκευτικής λατρείας. Θέλουμε να παραμείνουν ουδέτεροι χώροι ή μουσεία».

Ο καθηγητής Μουτάφοβ υποστηρίζει κατηγορηματικά, ότι αυτό που συμβαίνει στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια, είναι η εξαφάνιση του κοσμικού κράτους και η μετατροπή της σε χώρα - ηγέτη του Ισλάμ. Και κατά την εφαρμογή αυτού του σχεδίου, πιθανότατα περισσότερες βυζαντινές εκκλησίες θα έχουν την ίδια τύχη με την Αγία Σοφία και την Χώρα.

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης