Τα Θεοφάνια άρχισαν να γιορτάζονται από τον 2^ο αιώνα μ.Χ.και ως τον 4^ο αιώνα τα σημείωναν μαζί με τα Χριστούγεννα με την ονομασία Θεοφάνια. Αργότερα οι γιορτές χωρίστηκαν, τα Χριστούγεννα έμειναν να γιορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου ενώ τα Θεοφάνια μετακινήθηκαν στις 6 Ιανουαρίου. Το γεγονός που μνημονεύεται τότε είναι η εμφάνιση του τριαδικού Θεού κατά την βάφτιση του Ιησού στον ποταμό Ιορδάνη, από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, όταν πάνω από το κεφάλι του εμφανίστηκε το Άγιο Πνεύμα ως περιστέρι και ακούστηκε φωνή από τον ουρανό να λέει: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκησα». Στην Βουλγαρία αυτήν την μέρα γιορτάζουν οι άνθρωποι με το όνομα Ιορδάνης.

Το νερό είναι σημαντικό στοιχείο της γιορτής η οποία στην Βουλγαρία ονομάζεται και «Βοντίτσι» (Νεράκι). Οι άνθρωποι πιστεύουν στην καθαρτική και αναγεννησιακή δύναμη του νερού το οποίο συχνά και αγιάζουν ενώ σ’ αυτήν την γιορτή έχει ρίζες η παροιμία «να σου κυλούν τα πράγματα όπως το νερό» (καλή επιτυχία) και όταν π.χ. οι μαθητές πηγαίνουν για εξετάσεις η μητέρα τους τους ρίχνει νερό μπροστά τους. Οι ορθόδοξοι ιερωμένοι αυτήν την μέρα ρίχνουν σταυρό στα κρύα νερά ποταμών και θαλασσών για να τον πιάσει ο πιο θαρραλέος και με την μεγαλύτερη αντοχή άντρας. Στην Βουλγαρία ένα από τα πιο διάσημα έθιμα είναι ο χορός των αντρών, με ταμπούρλα και γκάιντες, μέσα στον ποταμό Τούντζα, στο Καλόφερ (Ν.Βουλγαρία). Η παράδοση τηρήθηκε και φέτος, παρά τις ανακοινώσεις ότι ο χορός θα ακυρωθεί λόγω αντιεπιδημικών μέτρων. Οι εκκλησιαστικές τελετές θα πραγματοποιηθεί σε όλη τη χώρα, με την τήρηση των περιορισμών για την συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ατόμων.

Τα Θεοφάνια είναι η τρίτη γιορτή κατά την οποία είναι πολύ σημαντικός ο δείπνος. Το τραπέζι θυμιατίζεται και οι άνθρωποι τρώνε νηστίσιμα, όπως την ημέρα του Αγίου Ιγνατίου (20 Δεκεμβρίου, εκτός αν πέφτει Κυριακή τότε μια μέρα νωρίτερα) και ανήμερα Χριστουγέννων, ακόμα κι αν δεν έχουν τηρήσει την νηστεία των 40 ημερών. Στην Βουλγαρία αυτές τις μέρες τρώγονται φασόλια, ντολμάδες, καρύδια και κεχρί. Από το τραπέζι δεν λείπουν το ψωμί και το κρασί που έχουν συμβολική σημασία. 

Η λαϊκή παράδοση λέει πως την νύχτα πριν τα Θεοφάνια οι ουρανοί ανοίγουν και όλα λάμπουν, τα ζώα αποκτούν ανθρώπινη λαλιά και οι άνθρωποι εύχονται πράγματα που αν είναι ενάρετοι πραγματοποιούνται. Τα Θεοφάνια είναι η αντρική γιορτή του νερού ενώ η γυναικεία είναι στις 7 Ιανουαρίου την ημέρα του Άη Γιάννη όταν με κρύο νερό πλένονται οι αρραβωνιασμένες και οι παντρεμένες, οι εργένηδες μπουγελώνουν τις κοπέλες, οι κουμπάροι το ζευγάρι που έχουν παντρέψει και οι νονοί τα βαφτιστήρια.

Την ημέρα των Θεοφανίων τελειώνουν οι επονομαζόμενες «βρώμικες ημέρες» (παγανιστικές ημέρες) που ξεκινούν τα Χριστούγεννα και λένε πως στην γη ανεβαίνουν κακά ξωτικά και πνεύματα – καλικάντζαροι, βρικόλακες, λυκάνθρωποι. Έτσι την ημέρα του Ιορδάνη παύουν ένα σωρό απαγορεύσεις που ισχύουν στο μεσοδιάστημα όπως η έξοδος από την δύση του ήλιο μέχρι το λάλημα των πετεινών. Οι άνθρωποι σ’ αυτό το διάστημα συγκρατούν τις ορμές τους και βάζουν στα ρούχα τους σκόρδο για να διώχνουν αυτές τις δυνάμεις. 

Την ημέρα των Θεοφανίων ονομαστική γιορτή έχουν και όσοι φέρουν τα ονόματα Μπόγκνταν, Μποζιντάρ κ.ά.

Φωτογραφίες: αρχείο, bgnes

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα