Ο Άγιος Ιωάννης της Ρίλα, γεννήθηκε γύρω στο 876 μ.Χ. στο χωριό Σκρίνο, που βρίσκεται ανάμεσα στο Κιουστεντίλ, την Ντούπνιτσα και το Μπλαγκόεβγκραντ. Έζησε τον 9^ο-10^ο αιώνα όταν βασιλιάδες της Βουλγαρίας ήταν ο Μπορίς Α΄, ο γιός του ο Μέγας Σιμεών και ο γιός του Σιμεών, Πέταρ Α΄. Ο Ιωάννης έχασε τους γονείς του όταν ήταν 25 χρονών, μοίρασε την περιουσία του στους φτωχούς και ασκήτεψε στην κουφάλα ενός δέντρου δίπλα στο σημερινό χωριό Ντόμπαρσκο (κοντά στο Ραζλόγκ και το Μπάνσκο).

Σιγά σιγά οι ντόπιοι έμαθαν για τον μοναχό και τον αναζητούσαν να τους ευλογήσει. Ο θαυματουργός τρόπος με τον οποίο άρχισε να γιατρεύει τους πιστούς έκαναν τον Ιωάννη γνωστό και τον επισκέφτηκε ο βασιλιάς Πέταρ. Γύρω από τον άγιο Ιωάννη άρχισαν να συγκεντρώνονται μαθητές του και στις αρχές του 10^ου αιώνα άρχισαν να χτίζουν κελιά θέτοντας τις βάσεις της σημερινής μονής της Ρίλα η οποία μετατράπηκε σε σημαντικό πνευματικό κέντρο.

Ο άγιος απεβίωσε το 946 και τον κήδεψαν στο μοναστήρι. Τα λείψανά του τα οποία αποδείχτηκαν μυροφόρα, μεταφέρθηκαν από τον βασιλιά Πέταρή από τον βασιλιά Σαμουήλ στην πόλη Σρεντέτς (σήμερα Σόφια), όπου λένε ότι γιάτρεψαν τον βυζαντινό αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνό (βασιλεία 1143-1180). Το 1183 ο ηγεμόνας της Ουγγαρίας, Μπέλα Γ΄, κατέλαβε το Σρεντέτς και πήρε τα οστά του αγίου μαζί του στην πατρίδα του. Τα οστά επιστράφηκαν το 1187 και το 1195 ο βασιλιάς της Βουλγαρίας, Ιβάν Ασέν Α΄, τα μετέφερε στην εκκλησία των 40 Μαρτύρων στο Βελίκο Τάρνοβο.

Ιδιαίτερα άνθησε το μοναστήρι της Ρίλα στα χρόνια του βασιλιά της Βουλγαρίας Ιβάν Αλεξάνταρ (1331-1371) και του γιού του Ιβάν Σισμάν (1371-1395). Το 1334-5η μονή βρισκόταν υπό την προστασία του βοεβόδα Χρέλιο (το όνομά του ήταν Στέφαν Ντραγκόλοβ) ο οποίος υπηρέτησε τους σέρβους ηγεμόνες Στέφαν Μιλούτιν, Στέφαν Ντετσάνσκι και Στέφαν Ντούσαν. Στην αυλή του μοναστηριού υψώνεται πύργος ψηλός 23 μ. τον οποίο ο βοεβόδας έχτισε για να υπερασπίζεται την μονή.

Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα Βαλκάνια το μοναστήρι καταστράφηκε πολλές φορές. Το 1469, η Μάρα Μπράνκοβιτς, κόρη του σέρβου ηγεμόνα Γκεόργκι Μπράνκοβιτς και της Ειρήνης Καντακουζηνής (κόρη του Ματθαίου, γιού του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού) ως σύζυγος του σουλτάνου Μουράντ Β΄, έλαβε από τον γιό του, τον σουλτάνο Μεχμέντ Β΄, άδεια να επιστρέψει τα λείψανα του Αγίου Ιωάννη της Ρίλα στο μοναστήρι που ο ίδιος είχε ιδρύσει. Εκεί βρίσκονται και σήμερα ενώ μικρό μέρος τους μεταφέρθηκε το 2009 στο Βελίκο Τάρνοβο.

Η μονή της Ρίλα κάηκε 2 φορές το 1778 και το 1883. Τις εργασίες για την αναστήλωσή της ανέλαβε ο πρώτος βούλγαρος αρχιτέκτονας Αλέξι Ρίλσκι. Κατά την Παλιγγενεσία η μονή της Ρίλα έδινε άσυλο σε επαναστάτες όπως ο Βασίλ Λέβσκι ενώ ο διαφωτιστής Νεόφιτ Ρίλσκι (1793-1881) δημιούργησε στην επικράτειά της σχολείο. Γύρω στο 1850 χτίστηκε η κεντρική εκκλησία «Γέννηση της Θεοτόκου» η οποία ζωγραφίστηκε κυρίως από τον Ζαχάρι Ζογκράφ. Από το 2020 ειδήμονες της Ακαδημίας Καλών Τεχνών στην Σόφια συντηρούν τις τοιχογραφίες του κεντρικού ναού. Οι εργασίες αναστήλωσης δεν ενοχλούν το λειτουργικό του μοναστηριού και τις επισκέψεις των πιστών.

Η μονή της Ρίλα ανακηρύχτηκε το 1976 πολιτιστικό μνημείο εθνικής σημασίας ενώ από το 1983 συμπεριλαμβάνεται στην Λίστα Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Προσκυνητές ακολουθούν την πορεία των λειψάνων του Αγίου Ιωάννη και διανύουν πεζοί 600 χλμ. από το Βελίκο Τάρνοβο ως την Μονή της Ρίλα ακολουθώντας τον πολιτιστικό διάδρομο «Άγιος δρόμος».

Επιμέλεια: Βέσελα Κράστεβα

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα