Το μεγαλύτερο μαρτύριο του 20ου αιώνα ήταν ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Μια τρομερή σελίδα της ιστορίας της είναι η γενοκτονία εκατομμυρίων Εβραίων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Τα αιματηρά διδάγματα του περασμένου αιώνα οδηγούν στην υπογραφή των Συμβάσεων της Γενεύης για την Προστασία των Αμάχων σε Καιρό Πολέμου και της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της 10ης Δεκεμβρίου 1948. Ο πόλεμος είναι πάντα σε αντίθεση με το νόμο. Αλλά και στον πόλεμο, για να περιοριστούν τα δεινά και οι απώλειες ανθρώπινων ζωών, όλοι είναι υποχρεωμένοι να καθοδηγούνται από τον λεγόμενο νόμο της καρδιάς - Caritas, που είναι υποχρεωτικό τουλάχιστον για τους πρόσφυγες.

Σύμφωνα με την αρχή του Caritas, κατά την περίοδο 1939-44, το Βασίλειο της Βουλγαρίας εξέδωσε χιλιάδες βίζες σε Εβραίους που διέφυγαν από τους Ναζί στην Ευρώπη. Η πιο πρόσφατη συλλογή του «Ινστιτούτου Ιστορικών Σπουδών» της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών είναι αφιερωμένη σε αυτό το ελάχιστα μελετημένο θέμα. Ο διευθυντής του, καθηγητής Ντανιέλ Βάτσκοφ, λέει ότι στο βιβλίο «Η Γέφυρα της Σωτηρίας - Διέλευση των Εβραίων μέσω της Βουλγαρίας στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου» τα έγγραφα διακρίνουν ξεκάθαρα δύο περιόδους. Το ένα είναι όταν η Βουλγαρία είναι ουδέτερη και προσπαθεί να μην εμπλακεί στον πόλεμο, και χιλιάδες Εβραίοι περνούν από τη χώρα στη Μέση Ανατολή με βουλγαρικές βίζες διέλευσης μέχρι την άνοιξη του 1941. Το δεύτερο, όταν η χώρα μας αναγκάζεται, υπό την απειλή της ολοκληρωτικής κατοχής, να μπει στον πόλεμο - τότε συνεχίζει να εκδίδει τις βίζες διάσωσης για τους Εβραίους, αλλά σε πιο περιορισμένη κλίμακα.

«Σε αυτή την κατάσταση, πρέπει να πούμε ότι η Βουλγαρία έπρεπε να κάνει ελιγμούς μεταξύ πολλών παραγόντων και, παρόλα αυτά, καταφέρνει να ασκήσει τη δική της πολιτική σχετικά με αυτό το τρομερό πρόβλημα - την εβραϊκή γενοκτονία. Στην πρώτη περίοδο ουδετερότητας, η Βουλγαρία ήταν μια πολύ ενεργή χώρα διέλευσης για Εβραίους πρόσφυγες που ήταν ήδη παγιδευμένοι στη ναζιστική κυριαρχία της Ευρώπης. Οι Εβραίοι περνούσαν από τη Βουλγαρία κυρίως από την Κεντρική Ευρώπη - από την Τσεχία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, σε μικρότερο βαθμό από την Πολωνία. Αυτοί οι πρόσφυγες έφταναν είτε με τρένο είτε με πλοίο κατά μήκος του Δούναβη. Έμεναν για λίγο στα βουλγαρικά λιμάνια μέχρι να λάβουν την απαραίτητη βίζα διέλευσης και να οργανωθεί η μεταφορά τους στην Παλαιστίνη με διάφορα πλοία.»

Τα αποικιακά δράματα της Βρετανίας στη Μέση Ανατολή αποδείχθηκαν εμπόδιο για την εβραϊκή μετανάστευση μέσω της Βουλγαρίας και της Τουρκίας. Η βρετανική διπλωματία διαμαρτυρήθηκε ενεργά και εμπόδισε τη διέλευση των Εβραίων. Σε παρόμοιο τραγικό σενάριο εξελίχθηκε η προσπάθεια εκκένωσης 4500 Εβραίων παιδιών και η συνοδεία 500 ενηλίκων μέσω της Βουλγαρίας μέσω του ελβετικού Ερυθρού Σταυρού. Η οργανωμένη δημοσιοποίηση των πληροφοριών για τις μυστικές διαπραγματεύσεις στα ΜΜΕ πέτυχε τον στόχο της και απέτυχαν, λέει ο καθηγητής Βάτσκοφ.

«Αυτές οι διαπραγματεύσεις γίνονται στο ανώτατο επίπεδο, από τον Υπουργό Εξωτερικών. Παρατηρήστε την εποχή που ξεκίνησαν και διεξήχθησαν αυτές οι διαπραγματεύσεις - στα τέλη του 1942 και στις αρχές του 1943, όταν ήταν ακριβώς αυτή η τρομερή πίεση της Γερμανίας. Κάτι που δείχνει ότι η κυβέρνηση έχει στάση απέναντι στους Εβραίους που δεν ανταποκρίνεται σε αυτή του Ράιχ και αυτό φαίνεται από τα έγγραφα».

Μερικά από τα έγγραφα εξακολουθούν να λείπουν για να πούμε με βεβαιότητα ποιος είναι ο ακριβής αριθμός των διασωθέντων Εβραίων που έλαβαν βουλγαρική βίζα διέλευσης, εξηγεί ο ιστορικός και προσθέτει:

«Ήταν ένα εισιτήριο σωτηρίας για αυτούς. Λαμβάνοντας αυτή τη βίζα, μπορούσαν να περάσουν, να φτάσουν πρώτα στην Τουρκία και από εκεί ήδη στην Παλαιστίνη. Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, λαμβάνοντας υπόψη τις εντατικές διελεύσεις των Εβραίων με πλοία, ειδικά μέχρι το 1941-42, γνωρίζουμε και την τραγωδία με το τορπιλισμένο από ρωσικό υποβρύχιο πλοίο «Στρούμα», αλλά μιλάμε για 12 000 Εβραίους πρόσφυγες που πέρασαν από την Βουλγαρία με βεβαιότητα. Προσωπικά, όμως, πιστεύω ότι σε ό,τι αφορά τις βίζες, μπορεί να ανακαλυφθούν περισσότερα και ο αριθμός αυτός να φτάσει τις 15 000. Άρα, μιλάμε για μια πολύ σημαντική στιγμή και έναν πολύ σημαντικό ρόλο της Βουλγαρίας σε μια εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.»

Ο ερευνητής θεωρεί απαραίτητο η συλλογή να μεταφραστεί και στα αγγλικά. Είναι πεπεισμένος ότι αυτό δεν θα είναι ακριβό γιατί οι περισσότερες από τις νέες και πλούσιες αρχειακές πηγές που χρησιμοποιούνται είναι στα αγγλικά, με εξαίρεση τα βουλγαρικά και γερμανικά έγγραφα.

Μετάφραση: Άιλιν Τόπλεβα

Φωτογραφίες: ΊβοΙβανόφ, ihist.bas.bg, αρχείο