Një tablo jashtëzakonisht e çmueshme me fat enigmatik doli nga harresa pothuajse një shekullore, duke provokuar te spektatorët befasi dhe ngazëllim. Ajo rikrijon një nga subjektet biblike më tërheqës për piktorët – Darka e Fundit e Krishtit me apostujt. Autor i saj është piktori bullgar me prejardhje çeke Ivan Mërkviçka.
Fati i kësaj kryevepre nuk është i qartë. Vite me radhë ajo ishte në harresë. Para 30 vitesh ajo hyri në koleksionin privat të galeristit dhe koleksionues Dimitër Inxhov. Ai bleu tablonë e cila ishte në një gjendje të keqe dhe ishte e domosdoshme që disa herë të restaurohet përderisa të merrte shkëlqimin fillestar. Koleksionuesi nuk dëshiron të thotë se si dhe në ç’rrethana e zbuloi veprën e piktorit Mërkviçka. Për herë të parë kjo tablo prezantohet në Galerinë e Kryeqytetit në rrugën “Shipka” 6. Aty Lidhja e Koleksionuesve prezanton vepra të mjeshtërve të vjetër bullgarë.
Megjithëqë rikrijon një subjekt tepër i përhapur në pikturim, “Darka e Fundit” e piktorit Mërkviçka sikur shtron më shumë pikëpyetje, se sa prezanton një skenë të njohur, në të cilën Krishti u drejtohet apostujve me fjalët “Ju them në të vërtetë se njëri prej jush, që po ha me mua, do të më tradhtojë”. Tabloja provokon me mënyrën e pikturimit. Ka një enigmë në të, pasi del pyetja kush qëndron majtas Shpëtimtarit – apostulli i cili është i pikturuar në mënyrë më femërore në historinë e artit figurativ – Joan, ose lavirja Marija Magdalena?
Nuk mund të jepet përgjigje kategorike, sepse kjo është proces i një studimi të thelluar dhe serioz. Mirëpo, në të vërtetë ka mundësi që ky të mos jetë Joani, por Marija Magdalena – shpjegon Dimitër Inxhov.
Përderisa të gjithë piktorët e rikrijojnë “Darkën e Fundit” horizontalisht mbi tablonë, Mërkviçka e krijon kompozimin e vet në mënyrë vertikale dhe piramidale. Kështu figurat janë më të ngjeshura më afër njëra tjetrës. Në këtë mënyrë ato nuk duken statike, por të gjalla dhe dinamike, plotë përjetime. Ndjenjat e apostujve të rikrijuar në tablo mund të zbulohen nga orientimi i kokëve, kufomave, duarve.
Në shumicën e tablove të cilat rikrijojnë Darkën e Fundit të Krishtit për të treguar se ai qëndron mbi gjithçka materiale në tryezë ka vetëm gota të drunjta dhe pjata boshe – vazhdon koleksionuesi. – Në këtë tablo gota para Krishtit kujton Graalin e Shenjtë. Me ornamentet e shumta ajo i përngjan më tepër një gote të shtrenjtë mbretërore. Edhe veshjet e Krishtit duken si mbretërore, gjë që vjen të sugjerojë se Jesusin e quanin edhe “mbret të hebrenjve”. Ashtu si në kryeveprat e Leonardo da Vinçit edhe në këtë tablo të piktorit Mërkviçka asnjeri prej apostujve të pikturuar nuk ka oreol. Interesante janë shenjet e rikrijuara në sfondin. Edhe për njërën prej tyre del pyetja a është ky oreoli i Krishtit apo jo. Ka mundësi që shenja e rikrijuar prapa kokës së tij në mur të jetë vetëm një ornament. Kështu që edhe ky është një element prej novatori në tablonë e piktorit Mërkviçka. Në shumicën e rasteve Juda Iskarioti qëndron anash nga krahët e tavolinës në hije dhe vetëm ai nuk ka oreol. Në tablonë e piktorit Mërkviçka Juda as është në errësirë, as është anas. Ai është i rikrijuar në mënyrë frontale, por është pak i kërrusur dhe në duart mban një qese si një aluzion për 30 monedhat e argjendta për të cilët e tradhton Krishtin. Nuk është e qartë kur u krijua kjo tablo, sepse viti i shënuar mbi të nuk lexohet.
Mirëpo, koleksionuesi supozon, se ajo u pikturua që kur Mërkviçka ishte në Çeki parase të vijë në Bullgari në vitin 1881 për të kthyer për njërin prej themeluesve të pikturimit bullgar pas çlirimit. Një nga shpjegimet pse kjo tablo, e cila përbën një kryevepër të vërtetë, vite me radhë ishte i fshehur është, se Mërkviçka nuk deshi të hyjë në kundërshtim me disa prej kanuneve kishtare.
