Një prej ditëve më të respektuara në kalendarin tonë festiv është 24 maji – Dita e Shkronjave Bullgare, e Alfabetit Bullgar, të krijuar gjatë gjysmës së dytë të shekullit të IX. Kjo ditë na kthen disa shekuj më përpara, duke na rikujtuar për trashëgiminë tonë të lavdishme. Gjatë ditëve para 24 majit në Akademinë Bullgare të Shkencave u hap një ekspozitë për alfabetet bullgare, sepse alfabeti ynë bashkëkohor nuk është krijuar menjëherë.
Prof. Ellka Mirçeva nga Instituti i Gjuhës Bullgare pranë Akademisë Bullgare të Shkencave saktësoi:
“Alfabeti bullgar është një nga gjërat, për të cilat duhet të krenohemi për disa shkaqe. Ai kryesor na çon te vepra e vëllezërve të shenjtë Kirill dhe Metodij dhe fakti se ata e krijuan alfabetin origjinal në bazë të dialektit, që e njihnin më mirë. Vëllezërit ishin nga Selaniku. Në atë kohë qyteti ishte populluar me shumë sllavë, që flisnin në një dialekt bullgaro-lindor, që ngjante me të folurit e bullgarëve nga Rodopet. Këtë dialekt Kirill dhe Metodij e përdorën si bazë të alfabetit të krijuar nga ata më vonë. Një kontribut i jashtëzakonshëm, i cili konsiderohet si i paarritshëm pas tyre është fakti se ata arritën të gjejnë një germë të veçantë për çdo një tingull. Në këtë mënyrë vëllezërit e shenjtë arritën t’i përfshijnë të gjitha specifikat e gjuhës bullgare.”
Prof. Mirçeva citon Çernorizec Hrabër, një murg bullgar dhe shkrimtar nga fundi i shekullit IX – fillimi i shekullit X, sipas të cilit shumë kohë sllavët kanë shkruar me të ashtuquajturat runë. Pas kësaj ata kanë filluar të përdorin shkronja latine dhe greke. Mirëpo, murgu bën pyetje: Si mund të shkruhen me germë greke disa fjalë si “jeta”, ose “gjerësia”, ose “Zoti”.
Ka shumë shembuj të tillë, sepse në gjuhën greke mungojnë disa bashkëtingëllore dhe zanore, të cilat janë tipike për gjuhën bullgare dhe gjuhët e tjerë sllave. Vështirësi të tilla ka edhe në përdorimin e latinishtes. Edhe sot një sërë popujsh sllavë dhe popujsh të tjerë përdorin variante të ndryshme të alfabetit latin, i cili është adaptuar ndaj gjuhëve të tyre. Disa shkronja latine përdoren në 2-3 variante (me shenja suplementare), që të shkruhen tinguj të ndryshëm. Alfabeti, i njohur si “Gllagolica”, është alfabeti i parë i bullgarëve të lashtë dhe alfabeti i parë sllav. Ai i përgjigjet shqiptimit të tingujve sllavë. Kontributi bullgar është se ai është krijuar në bazë të të folurit bullgar, shënon prof. Mirçeva.
Shpeshherë dëgjohet se Kirill dhe Metodij nuk e kanë shkruar alfabetin më të vjetër sllav – atë glagolik për bullgarët, por për sllavët e Moravisë me kërkesë të Princit Rostisllav dhe se nuk kanë qenë kurrë në Bullgari.
“E gjithë kjo në një shkallë të madhe është e vërtetë, por thënë në këtë mënyrë refuzohet kontributi bullgar në vetë fillimin e krijimit të alfabetit sllav. Kirill dhe Metodij me të vërtetë u nisën si veprimtarë politikë, misionarë – komentoi prof. Mirçeva – Politika dhe jeta shpirtërore në atë kohë ishin lidhur drejtpërsëdrejti. Ata përveç se janë figura shpirtërore janë edhe politikanë, të cilët u nisën për në Moravi me një qëllim të veçantë. Në atë kohë Kostandinopoja dhe Roma luftonin për superioritet në Evropën, e cila dalëngadalë e pranonte krishterimin.”
Kisha ende nuk ishte e ndarë, por kishte rivalitet të dukshëm. Ndër sllavët e Moravisë kishte predikues gjermanë, të cilët i zhvillonin shërbesat e tyre në latinisht. Mirëpo, në Kostandinopojë kuptuan se Fjala e Zotit duhej të bëhej më e kuptueshme – kjo ishte me rëndësi nga pikëpamja politike. Dhe Bizanti në një shkallë të madhe ishte i prirë për të lejuar që gjuhët e folura të arrijnë brenda shpirtrave dhe zemrave të milionë njerëzve, që do të bëheshin të krishterë. Misioni i Moravisë (863-885) i vëllezërve Kirill dhe Metodij deri në një shkallë të madhe është i pasuksesshëm dhe përfundoi me vdekjen e Shën Metodit në vitin 885. (Shën Kirill vdiq në vitin 869.) Nxënësit e tyre u dëbuan dhe arritën në mënyra të ndryshme të mbërrijnë në trojet bullgare. Tre prej tyre – Klementi, Naum dhe Angelari – duke lundruar në lumin Danub mbërritën në Bullgari, ku u mirëpritën përzemërsisht nga princi Boris, i cili sapo e kishte pranuar krishterimin, shënon prof. Mirçeva. Ata morën përkrahje, gjë që në atë kohë ishte politikë shtetërore, dhe kontribuuan për zhvillimin e alfabetit, letërsisë dhe kulturës sllave.
Me bashkëpunimin e princit Boris dhe të trashëgimtarëve të tij – mbretërve Simeon dhe Petër, të folurit bullgarë u shndërruan nga një grup dialektesh në gjuhë letrare. Pa këtë politikë shtetërore vepra e Kirilit dhe Metodit do të kufizohej vetëm më Misionin e pasuksesshëm të Moravisë dhe nuk do të mbeteshin gjurmë të thella në histori. Kontributi i Bullgarisë është krijimi i alfabetit cirilik – një alfabet sllav me grafikë të qartë dhe me mundësi të shklqyeshme për t’u aplikuar praktikisht. Alfabeti glagolik kishte një vizion të papërshtatshëm edhe në Evropën Qendrore, edhe në territoret me ndikim bizantin gjeopolitik. Kështu u arrit në një variant, ku përveç 24 shkronjave të alfabetit grek, në atë cirilik u shtuan akoma 12 të tjera për tingujt specifikë sllavë. Ata ishin marë nga alfabeti glagolik, tha në përfundim prof. Ellka Mirçeva nga Instituti i Gjuhës Bullgare pranë Akademisë Bullgare të Shkencave.
Përgatiti në shqip: Vesella Mançeva
Foto: Institutit i Gjuhës Bullgare pranë Akademisë Bullgare të Shkencave
