Gjatë muajit gusht të vitit 1959 në rajonin e kepit Kaliakra në Detin e Zi u zhvillua një ekspeditë, e cila konsiderohet si fillimi i arkeologisë nënujore në Bullgari. Me rastin e përvjetorit të 60-të të kësaj ngjarjeje Agjencia Telegrafike Bullgare (BTA) bisedoi me Presllav Peevin, udhëheqsin e seksionit “Gjeologji detare dhe arkeologji” në Institutin e Oqeanologjisë pranë Alademisë Bullgare të Shkencave në Varna.
Shkencëtari shënoi se në fakt ekspedita në fjalë nuk ka zbuluar gjurma të betejës mes Rusisë dhe Perandorisë Osmane në vitin 1791, siç ka qenë qëllimi i saj. Sukseset e para të arkeologjisë nënujore bullgare erdhën disa muaj më vonë, kur u zbuluan artefakte interesante në rajonin e Maslen Nos. Shkenca u zhvillua me një hov të madh gjatë viteve 60-70 të shekullit të kaluar, kur filluan studime në tërë bregdetin tonë. Gjatë këtyre studimeve u gjetën vendbanime të zhutura parahistorike, pjesë të vendbanimeve antike, lagje, mure kështjellash, anije.
Nuk janë zbuluar anije të tëra, të zhytura në akuatorinë bullgare, por në fundin e detit janë gjetur ngarkesa më të ndryshme në një thellësi nga 2 deri më 30 metra. Prapëseprapë janë gjetur disa anije antike. Më e vjetra, e cila daton që në gjysmën e dytë të shekullit të dytë, ose në fillim të shekullit të tretë të erës së re, ka transportuar peshk të përpunuar – peshk-silur, ndoshta të kapur në ndonjë prej lumenjve të mëdhenj në rajonin veriperëndimor të Detit të Zi.
Që në kohën e Aristotelit dihet se nga regjioni i Detit të Zi është eksportuar peshk për në Detin Egje. Anijet tregtare kanë transportuar drithë, verë, lëkura, metale, vaj ulliri.
Dihet se nga Pomorie është eksportuar dhe havjar për në Kostandinopojë. Lundrimi në Detin e Zi parimisht ka qenë afër bregut, por detarët në lashtësi kanë ndërmarrë edhe udhëtime më të rrezikshme, duke e kaluar detin në brendësinë e tij. Këtë e dëshmojnë anijet e fundosura midis Turqisë dhe Krimesë. Për guximin e marinarëve të lashtë flet dhe një anije e zbuluar në rajonin e Çerni Nos (Kepi i Zi) afër Bjalla, ngarkesa e së cilës ka qenë nga Afrika Verilindore.
Teknologjitë bashkëkohore zgjerojnë shumë mundësitë e arkeologjisë nënujore, komentoi para BTA doc. Peev.Tashmë janë regjistruar objekte në thellësira të mëdha, përfshi këtu anijet antike prej druri. 
Megjithë vitet e kaluara, ato janë ruajtur mirë në saje të zonës së acidit sulforik në Detin e Zi, e cila është si një laborator i natyrshëm për konservim, sepse atje nuk ka mikroorganizma, të cilat ta hanë materien organike. Instituti i Oqeanologjisë pranë Akademisë Bullgare të Shkencave në Varna tashmë disponon një nënujore të vogël, e cila arrin thellësi prej 170 metrash.
Si kudo në botë, ka legjenda për thesare nënujore, por shkencëtarët janë skeptikë sa i përket kësaj teme, si dhe sa u përket historive për thesaret e piratëve. Në të vërtetë ka pasur pirateri në Detin e Zi dhe sulmet e tyre janë përshkruar shumë mirë gjatë shekullit të 17. Mirëpo, nuk ka dëshmi për beteja serioze detare në Detin e Zi dhe historitë për flamuj të zinj me kafka më tepër provokojnë të qeshura, komentoi në intervistën për BTA-në doc. Presllav Peev. Megjithatë vetë ai na paralajmëroi se një ditë Deti i Zi mund t’i befasojë shkencëtarët.
Përpiloi: Stoimen Pavllov
Foto: arkiv, EEF/Black Sea Map, io-bas.bg
