Njëzet vjet pasi vëllezërit Lumiere i treguan publikut të mahnitur në Paris një histori përmes imazheve lëvizëse, filmi i parë bullgar “Bëllgarani është galant” u shfaq në Teatrin Modern të Sofjes. Krijuesi i tij Vasill Gendov do të bëhej regjisor gjithsej i katërmbëdhjetë filmave dhe në këtë krijimtari Zhana Gendova do ta shoqëronte - prania e saj në ekran do t'i jepte krahë ndërsa shtëpinë e tij do ta kthente në një strehë nga vështirësitë e jetës, hidhërimet dhe frika.
Kur e filloi punën mbi filmin e dytë artistik “Dashuria është çmenduri”, Vasill Gendov rastësisht e takoi “një vajzë e re e cila ëndërronte të shihej në ekran”. Në shikim të parë, ai e pëlqeu atë, duke i besuar asaj se dëshironte ta shohë atë si një heroinë në filmin e tij të ri.
“Në vjeshtën e vitit 1916 e takova nxënësen e talentuar Zhana Ivanova në kurset teatrore të artistëve të njohur dramatikë Elena Snezhina dhe Sava Ognjanov – tregon regjisori për takimin e parë me artisten e ardhshme në një incizim që ruhet në Fondin e Artë të Radios Kombëtare Bullgare. Vetëm 16 vjeç, me një entuziazëm të papërshkrueshëm ajo e mirëpriti idenë për të bërë një film të ri dhe me gjithë zellin e vet rinor kërkoi të merrte pjesë në krijimin e kinemasë bullgare në të ardhmen.”
Si Vasill Gendovi, ashtu edhe Zhana lindi në qytetin Sliven (Bullgari Juglindore). Regjisori u rrit nën kujdesin atëror të rilindësit Dimo haxhi Gendov, ndërsa artistja e ardhshme – në familjen e një oficeri të ushtrisë bullgare. Ai u dashurua me kinemanë në moshën 12 vjeç kur shikoi filmin e parë, përderisa që në vitet e shkollës ajo luajti në shfaqje në kinemanë “Odeon” me artistë nga Teatri Kombëtar. Sidoqoftë, para entuziazmit të tyre të përbashkët për të bërë një film të tyre kishte një pengesë në dukje të pakapërcyeshme - mungesën e mjeteve.
“Cila ishte befasia ime kur Zhana më tha se ajo kishte 600 leva në librezën e saj të kursimeve, të cilat ajo do të më jepte për të më ndihmuar - shkroi Vasill Gendov në kujtimet e tij. - Më vonë zbulova se nuk ishte dhuruar librezën e kursimeve, por ora e artë gruaje - një kujtim familjar, që iu dha asaj me rastin e hyrjes në Kolegjin Francez në Plovdiv."
Falë Zhana, së cilës i besoi rolin kryesor femëror, në vitin 1917 Vasil Gendov arriti të xhirojë komedinë "Dashuria është çmenduri". Ky është i vetmi film i tij i ruajtur, emrin e të cilit sot e mban Festivali Ndërkombëtar i Filmave në qytetin bregdetar Varna.
Ndërkohë Vasill dhe Zhana lidhin jo vetëm jetën e tyre profesionale por edhe personale. Pas premierës së filmit “Dashuria është çmenduri” të dy ata shkuan në Berlin për të mësuar mjeshtri dramatike. Ndërkohë kishin mundësi të luajtën në disa filma. Pasi u kthyen në Bullgari Zhana Gendova merrte pjesë në shumicën e filmave të bashkëshortit të saj, luante në teatër dhe fitoi aureolën e yllit.
“Duhet ta pranoj që aktorja e re dhe entuziazmuar ishte një luftëtare e palëkundur për suksesin e filmit bullgar - shpreh admirimin e tij Vasill Gendov. – Në vazhdim të 25 viteve në krijimin e 14 filma artistikë bullgarë, ajo eci në mënyrë të qëndrueshme pranë meje. Ajo ishte gjithashtu një protagoniste, dhe një ndihmëse e regjisorit, dhe një organizatore, dhe një mjeshtre grimi, dhe përfshihej në krijimin e të gjitha skenarëve.”
Në vitin 1937 tandemi familjar xhiroi filmin e fundit “Toka po digjet”. Si një ironi të fatit pushteti komunist që u vendos në vitin 1944 dogji të gjitha urat drejt projekteve të ardhshme kinematografike duke e shpallur Vasill Gendovin fashist dhe armik të popullit. Në këtë mënyrë u bë shkrumb e hi karriera kinematografike e yllit të parë filmik bullgar.
“Në një prej portreteve të mia në Filmotekën Kombëtare kam shkruar: “Filmi Bullgar, kjo është e gjithë jeta ime” - përmbledh artistja tandemin krijuese.
Dhe me të drejtë - sa punë e vështirë, sa ëndrra të mira shumë, shumë vite më parë, sa ëndrra të realizuara dhe të parealizuara! Njerëzit bënë para, i grumbulluan mënjanë, i mbyllën në bankat dhe Vasil Gendov, me të gjitha mangësitë dhe kokëfortësinë e tij deri në çmenduri, vraponte i munduar, grumbullonte qindarka me përpjekje të pabesueshme, organizonte teatër, luante në mëngjes dhe në ahengje, dhe fitonte qindarka përsëri – por jo për të ndërtuar një shtëpi ose një apartament, jo për t'i investuar ato në një bankë ose në ndonjë ndërmarrje tregtare fitimprurëse, por për të bërë një film bullgar.”
Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova
Foto: arkiv
