Çfarë ndryshimesh pësuan traditat e dasmave bullgare pas çlirimit në vitin 1878? Si qyteti, si qendër tërheqëse për një lloj të ri jetese, ndryshon edhe dasmën? Çfarë solli socializmi në periudhën 1944-1989? Përgjigjet për këto dhe shumë pyetje të tjera jep ekspozita e përkohshme "Dasma" në Muzeun Historik Rajonal të Sofjes.

“Në ekspozitë mund të shikohet kostumi tradicional i dasmës, i cili është i panjohur për publikun e ri. Është bërë edhe një restaurim i kurorës që mbahej nga nusja në dasmën tradicionale – thotë Marijana Marinova. – Në mjedisin urban, kostumet e dasmës ruajnë stabilitetin relativ. Fustani i bardhë, velloja dhe buqeta janë të detyrueshme. Por pamja e tyre ndryshon me kalimin e kohës, për shembull, midis fundit të shekullit të XIX-të dhe fillimit të shekullit të ХХ-të, nuset kishin fustane shumë të gjata, të cilat mbaheshin nga shoqërueset e nuses. Gradualisht, nuset fillojnë të preferojnë fustane më praktike. Në periudhën rreth dhe pas luftërave, kur kushtet materiale ishin dukshëm të vështira, njerëzit martoheshin edhe me rrobat e përditshme, ndërsa në socializëm, kërkohej një mënyrë për të shpëtuar nga klisheja e fustanit të bardhë tradicional të nusërisë”.

Fustani më i vjetër i nusërisë i paraqitur në ekspozitë është i vitit 1888. Është punuar në Lion të Francës, është blerë nga Stambolli dhe i përkiste gruas së kryeministrit Dr. Konstantin Stoillov, një nga autorët e ligjeve të para të Bullgarisë pas Çlirimit.

Në ekspozitë duken qartë ndryshimet që kanë pësuar kostumet, dokumentet e martesës, fotografitë, si dhe dhuratat e dasmës rurale dhe urbane.

“Ato ruralet janë çorape, peshqirë, këmisha, ndërsa në dasmat urbane dhurohen qese - tip zarfesh për ruajtjen e të brendshmeve, peshqirëve etj., të cilat janë të punuara bukur dhe qëndrojnë në gardërobë apo në mur – thotë Marijana Marinova. - Dhurohen gjëra praktike që t’i shërbejnë në jetën e ardhshme familjes së re - komplete ngrënieje, tenxhere. Në ekspozitë mund të shihet edhe kompleti i çajit prej argjendi që babai i Poliksena Stambollovës i bëri vajzës së tij me rastin e fejesës së saj me kryeministrin e ardhshëm Stefan Stambollov”.

Ekzistojnë veçanti edhe në festimet gjatë periudhave të ndryshme. Në rastin e një dasme tradicionale, kjo është një ngjarje ku merr pjesë i gjithë fshati, sepse është edhe legjitimim i çiftit të ri para shoqërisë. Në dasmën e qytetit, vetëm disa të ftuar marrin ftesë për ngjarjen e madhe. Më pas hareja vazhdon në shtëpi ose në restorant.

“Ky sistem u ruajt edhe në periudhën e socializmit, ku karakteristike për dasmën urbane pas Çlirimit është se të gjithë janë të veshur me veshje evropiane, që ndjekin trendet evropiane të modës – vazhdon Marijana Marinova. - Në një dasëm tradicionale, kumbarët janë si të afërmit, ndërsa në një dasëm urbane për kumbar ftohet një njeri me pozitë në shoqëri, i cili mund të ndihmojë familjen e re dhe në veçanti karrierën e dhëndrit në rrugën e tij të ardhshme profesionale. Deri vonë është ruajtur tradita, që ekziston si në dasmat tradicionale ashtu edhe në ato urbane – të ketë muzikë, madje disa nga çiftet mendonin se nëse nuk i bihej gajdes dhe daulles, nuk do të kishin fat në jetën bashkëshortore. "

Një traditë interesante për shoqërinë socialiste është e ashtuquajtura “dasma e Komsomolit”, e cila karakterizohet nga fakti se të porsamartuarit nuk u bëjnë dhurata të ftuarve, por në vend të kësaj pas martesës, çifti i ri dhuron lule dhe bën foto përpara ndonjë prej monumenteve - të Ushtrisë Sovjetike, Mbretit Çlirues ose ndonjë monument tjetër, në varësi të vendbanimit. Dhurata për familjen e re janë para në zarf, për të evituar pamjet me zbukurimin e të porsamartuarve me gjerdane kartëmonedhash dhe akuzat për aspirata të tepruara drejt gjërave materiale.

Në mënyrë shumë interesante po ndryshon edhe tradita e vjetër bullgare e hedhjes së grurit mbi kokat e të porsamartuarve si simbol i pjellorisë.

“Grurit i shtohen karamele dhe qindarka, dhe e gjithë kjo gjatë kohës së socializmit mblidhet në një paketë të vogël me formë të bukur, e cila merret nga të ftuarit si kujtim dhe me urim për pjellori, mbarësi dhe jetë të ëmbël për të porsamartuarit. "

Pavarësisht ndryshimeve në ritualin e përgjithshëm, kuptimi i tij mbetet i pandryshuar: bashkimi i dy personave, ndërtimi i një familjeje të re dhe edukimi i fëmijëve që do të lindin nga kjo martesë.

Përgatiti në shqip: Kostandina Bello

Foto: Muzeu Historik Rajonal i Sofjes, Desisllava Semkovska