Në vitin 1018, pas një gjysmë shekulli luftimesh, Mbretëria e Parë Bullgare (681 – 1018) u pushtua nga Bizanti. Pavarësisht shumë kryengritjeve të bullgarëve, pushteti i Kostandinopojës zgjati pothuajse dy shekuj. Në vjeshtën e vitit 1185 ose në fillim të vitit 1186, në Tërnovgrad shpërtheu një kryengritje e re e udhëhequr nga fisnikët vendas Petër dhe Asen. Pas tre vitesh, përpjekja përfundoi me rivendosjen e shtetit bullgar.

“Rreth kryengritjes së Petërit dhe Asenit ka shumë momente misterioze, disa prej të cilave janë përhapur gjerësisht”, tregon për Radio Bullgarinë historiani nga Universiteti i Veliko Tërnovos “Shenjtor Kirill dhe Metodij”, prof. Pllamen Pavllov. “Një prej tyre është pretendimi se kryengritja ka shpërthyer pikërisht në Ditën e Shën Dhimitrit (26 tetor). Kjo praktikisht nuk është e mundur, sepse në tetor ata u takuan në Kipsela me perandorin bizantin Isak II Engjëlli, në kampin e tij. Aty ndodhi një skandal, ku Aseni, për shkak të “gjuhës së tij të pakontrolluar”, siç shkruan Nikita Honjati, u ndëshkua me goditje në fytyrë. Pas kësaj, ata filluan në të vërtetë të veprojnë për organizimin dhe përgatitjen e kryengritjes në përmasa shumë më të gjera”, thekson prof. Pavllov.

“Nga ana tjetër, të shënohet kryengritja në Ditën e Shën Dhimitrit nuk është edhe aq e gabuar — përkundrazi — sepse, siç duket, në vetë Bullgarinë qëndrimet dhe ndjenjat për të hedhur poshtë pushtetin bizantin tashmë ishin shumë të pjekua. Megjithatë, duhet ta pranojmë se pushteti bizantin në asnjë mënyrë nuk ka qenë i dobët, përfshirë edhe në Bullgarinë Veriore. Historianët tanë tëbrezave të mëparshëmmendojnë se në veri të Ballkanit ai në praktikë ka qenë vetëm simbolik. Kjo nuk është aspak e vërtetë”, shpjegon studiuesi.

• Shën Dhimitri – mbrojtësi i Ballkanit

Në gusht të vitit 1185, Selaniku – qyteti i dytë më i madh në perandori – u pushtua dhe u plaçkit nga normanët e Siçilisë. Me shumë gjasë, ushtarë bullgarë nga garnizoni bizantin morën ikonën mrekullibërëse të Shën Dhimitrit të Selanikut. Së bashku me lipsanet e shenjtorit, ikona u soll në Tërnovo. Vëllezërit Petër dhe Asen ia treguan atë turmës në momentin kur u shpall kryengritja, gjatë shugurimit të kishës së sapondërtuar me të njëjtin emër, kushtuar shenjtorit mrekullibërës. Për të kapërcyer frikën e bullgarëve nga hakmarrja e mundshme e perandorit bizantin, udhëheqësit e kryengritjes – vëllezërit Petër dhe Asen – shpallën se Shën Dhimitri tashmë e kishte hequr mbrojtjen e tij qiellore nga romakët dhe i kishte kaluar fuqitë e tij mrekullibërëse në mbrojtje të Tërnovos. 

“Bëhet fjalë për njerëz me njohuri të thella, për njerëz jo të rastësishëm. Jo thjesht për ndonjë grup të pakënaqurish, siç e kuptoi gabimisht edhe Isak II Engjëlli, i cili ndërmori një fushatë, i mundi, i dëboi dhe mendoi se çështja ishte mbyllur. Doli se ai nuk e kishte kuptuar situatën – dhe këtë e shpjegon një gjyqtar bizantin, Leoni Monasterion. Ai thotë me ironi: “Ironikisht, perandori ynë është më i madh se Vasili II, sepse Vasili II luftoi me bullgarët për 50 vjet, ndërsa Isaku i mposhti me një fushatë.” Ky Leoni Monasterion ishte pasardhës i një familjeje nga Manastiri, ku, siç duket, këto gjëra mbaheshin mend shumë mirë, dhe prej andej vjen edhe ironia ndaj perandorit që kishte menduar se do t’i mbaronte punët me Petërin dhe Asenin për disa javë.”

Profesori Pavllov mendon se në historiografi favorizohet gabimisht vetëm roli i vëllait më të vogël, Asen, në rivendosjen e mbretërisë bullgare, ndërsa mbreti Petër, me emrin laik Todor, është vendosur padrejtësisht në plan të dytë. 

“Ndër autorët bizantinë, më shumë armiqësi dhe urrejtje ka ndaj Petërit. Është e qartë se ai ka qenë ideologu i lëvizjes. Megjithatë, mes Petërit dhe Asenit ka pasur njëfarë mospajtimi, ose, siç e quante bizantinologu i madh ruso-amerikan Aleksandër Kazhdan, një “çarje”. Rreth vitit 1193 u arrit në mospajtime të brendshme dhe Petri ia la përparësinë Asenit, pa hequr dorë megjithatë nga titulli mbretëror. Për sundimtarët dhe oborret e huaja, mbreti i vërtetë konsiderohej Petri. Nga se vinte kjo çarje? Petri ishte përkrahës i një kursi më të moderuar – ai e kuptonte fuqinë e Bizantit dhe të Hungarisë si aleate të tij. Ndërsa forcat radikale udhëhiqeshin nga Aseni. Nëse e mendojmë mirë, ndoshta më shumë të drejtë ka pasur Petri”, arsyeton profesori.

Së bashku me historianë të tjerë, prof. Pllamen Pavllov prej kohësh thekson se, nëse ka vëllezër çlirimtarë në historinë bullgare, ata janë pikërisht themeluesit e dinastisë Asen. Pas vitit 1185, mbretërit Petër, Asen, Kallojani dhe Ivan Asen II arrijnë në vetëm 40 vjet ta bëjnë Mbretërinë Bullgare një faktor vendimtar për fatet politike të Ballkanit.

Lexoni më shumë nga arkivi i Radio Bullgarisë:

• Vëllezërit Petër dhe Asen vënë themelet e Mbretërisë së Dytë Bullgare

• Rëndësia historike e kryengritjes së vëllezërve Asen dhe Petër

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Svetllana Dimitrova

Foto: Ivo Ivanov, Facebook / Vasil Goranov, BTA, arkiv