“Kayıtdışı ekonomi”, “gölgedeki iş “, artı ”dalavera”, “yeraltı” veya ”gizli ekonomi” olarak da adlandırılıyor. Farklı isimler aslında günlük hayatımızda kök salmış bir olayı ve farklı yüzünü yansıtıyor. Belirsiz iş kuran gençlerin sergilediği örnek, aslında hayatta başarılı olmak için dost çevresinin geniş olması yeterli olduğu gerçeğini doğruluyor.

Fakat kayıtdışı ekonominin sadece ulusal bir sorun değil, tam tersine bir Avrupa sorunu olduğu da bir gerçek.

Bulgaristan ve Avrupa’da Polis ile savcılığın, kayıtdışı ekonomi ile yürüttüğü mücadele sırasında, aslında ekonominin finansman mekanizmalarını gözardı ediyorlar. Bu gerçek, “Organize suçun finansmanı” başlıklı Avrupa raporunun resmi açıklaması sırasında ortaya çıktı. Raporda yer alan veriler, 2012 ile 2014 dönemine ait. Ve bu raporun hazırlanmasında Demokrasi Araştırma Merkezi de Bulgar tarafını temsil etmiştir.

Genelde soruşturmalar yürütülürken “kara para aklama” olayına veya kaçak yolardan elde edilen kaynakların resmileştirilmesi yöntemlerine odaklanılıyor. Ancak yasadışı iş kurma yöntemlerinin yatırımlarla “beslenmesi” de, o denli önemli bir konu.

Güvenlik uzmanı Doktor Atanas Rusev’e göre, hükümetlerin yasadışı yollardan iş çeviren sektöre giden mali kaynak yollarının önünün kesilmesi çok önemli.

Rusev’e göre, polisin suç pazarlarının tek başına finansmanının sağladıkları iddiası, tek değildir.

“Diğer yasadışı yollara gelince- resmi şirketlerden borç para almak, karşılıksız tüketici kredisi kullanmak, piyasadaki daha düşük düzeylerde avans para almak veya suç yollardan sağlanan paralar, mesela kayıtdışı gelirler, hırsızlık sonucu elde edilen paralar da dahil. Suç pazarlardaki sermaye genelde kazancın büyük, riskin ise düşük olduğu alanlarda elde edelebiliniyor.”

Fakat risk ne kadar büyük ise, o kadar arabulucuların rölü de artıyor. Böylece kayıtdışı ekonomi alanında başarı sadece parayla ölçülmüyor, burada etki alanı da çok önemli.

Avrupa raporu, suç ekonomisini ikiye bölüyor- tamamen ilegal yani yasadışı, örneğin uyuşturucu pazarı gibi. Diğer ikinci kategoride ise yarı-legal piyasa var. Burada elde eddilen ürün yasak değil, ancak ürün yasadışı yollardan satışa sunuluyor ve ne KDV’si, ne de özel tüketim vergisi ödeniyor. Burada örnek olarak banderolsüz sigara satışını gösterebiliriz.

Bulgar suç çevreleri şeker, yağ, et gibi tüketim mallarının KDV’sini geri iade ederek bu modelle ünlü oldular. Bu model, büyük şirketlerde işe yarıyor- mesela bir vurgundan 2-2,5 milyon leva devlet bütçesine girmiyor.

Kayıtdışı ekonomi, suç çevrelerinin bir yöntemi olmakla birlikte siyasi sınıfa da aittir. “Göz yumma” veya “birilerin üzerine şemsiye açma” gibi yöntemlerle suç çevrelerine destek olunuyor. Fakat burada toplumun da büyük suçu var, aynen medyların da olduğu gibi.

Çeviri: Şevkiye Çakır