Akaryakıt ve ayçiçeğiyağı için upuzun kuyrukların ve dolayısıyla da tüketiciler arasında endişelerin yaşanması ardından fırsatçılık kuşkuları duyulmaya başladı. Fırsatçılık var mı ve devletin farklı mekanizmalar aracılığı ile ana ürünlerin zamlanmasını kontrol altına alması mümkün müdür acaba?

Bu soruyu Şumen Radyosu'ndan iş arkadaşımız Nevena Nikolova "Aktif Tüketiciler" Birliği Başkanı Bogomil Nikolov'a sordu.

"Vereceğim cevap sizi şaşırtabilir, ama benim yanıtım "hayır". Fırsatçılık, ticaret kurallarının ihlal edildiği yerde ortaya çıkar. Yani sabit veya düzenleme ile belirlenen fiyatlar varsa ve biri onlara uymazsa, bunun adı fırsatçılık olur. Fakat fiyat oluşumu serbest olunca, ticaret yapan herkes tek başına hesaplama yapabilir. Çok yüksek fiyat sunan büyük ihtimalle satış gerçekleştirmez ve kazançlı olmaz" diyen Bogomil Nikolov, içinde bulunduğumuz durum, Covid krizi ve Ukrayna savaşı gibi bize bağlı olmayan sebeplerden dolayı bilinmezliklerle dolu olduğu için oluşan gerginlik fiyatların dünya borsalarında hareketlenmesine yol açtığını ekledi.

Hal böyle olunca ticaret yapanlar, fiyatlarla oynamaya başlar, fakat sonuçta her şeyi yerine oturtan piyasa olur. Panik derecesine varan belirli bir gerginlik yaşandıysa da birkaç günden uzun sürmedi. Her zaman daha düşük fiyatlar sunmak yolu ile para kazanma gayesinde olan fırsatçıları akıl yoluna döndüren satıcılar var. Maalesef bu sefer indirimler çok çirkin olaylara, kavgalara, hatta ölüme yol açtı.

"Bence fıstaçılıktan bahsetmek yerine piyasanın böyle bir durumu kaldırıp kaldırmayacağını izlemek gerekir. Piyasa mekanizmaları yetersiz kalırsa o zaman devletin başvuracağı başka araçlar da var. Devlet tarafından izlenmesi gereken şey, vatandaşların alım gücüdür. Yani bir insanın maaşı veya emekli aylığı ile ne kadar litre ayçiçeği yağı almak durumunda olduğu önemli. Alım gücümüz azaldığı zaman da devletin müdahalesi, fiyatları düzenlemek şeklinde değil, alım gücünü tazmin edecek derecede gelirleri atırmak şeklinde olmalı. Çünkü yarın fiyatları sabitleyecek olursak o zaman kıtlık veya kara borsa ortaya çıkar. Geçmişte, bundan 25-30 sene önce yaşadığımız bu durumun tekerrür etmesinin bir anlamı yok, diyen "Aktif Tüketiciler" Birliği Başkanı, daha çok kümelerle mücadele etmek gerektiğini ileri sürdü.

"02/44" "Ticaret yapanlar arasında koordineli zam anlaşması olursa, o zaman serbest piyasa olmaz ve daha tehlikeli olan aslında budur" diyen Bogomil Nikolov, yaşanan bu kötü olayların güzel tarafının da olduğuna dikkat çekti. Sözlerine göre bu şekilde test veren piyasa, durumu başarı ile düzenleyebileceğini gösterdi.

Nikolov, bundan sadece 2 yıl önce ticaret zincirlerinin önünde tuvalet kağıdı ve bazı diğer mallar için yine uzun sıraların oluştuğunu ve o sırada da piyasanın sadece birkaç gün içinde insanların korkularını bertaraf ettiğini ve fazlası ile stok oluşturma konseptinden vazgeçirmeyi başardığını hatırlattı.

"Enflasyonun olması ve fiyatların yukarı yönlü seyir izlemesi, dünya çapında yaşanan bir problem. Bu gelişmelere yol açan sebepler olan Covid krizi ve Ukrayna savaşı ortadan kalkınca büyük ihtimalle bildiğimiz sakin duruma döneriz. Kalkmayınca da diş sıkıp bazı sıkıntılara katlanmak zorunda olacağız".

Sendikalar, önümüzdeki aylarda yeni fiyat şoku olacağı, zamlanmanın hem gıda ürünlerinde hem diğer tür mallarda izleneceği tahmininde bulundu. Önümüzdeki dönemde piyasada fiyatların ne yönde seyretmesini bekleyebiliriz?

"Bu, şu an en zor olan sorudur. Çünkü dünyadaki durumun seyrini tahmin etmek güç. Özellikle petrol ve doğalgaz olmak üzere yakıt fiyatlarındaki pikin arkada kaldığını ümit etmek isteriz. Yakıt fiyatları aşağı yönlü seyre geçerse eğer, diğer mallara olan enflasyon baskısı da azalır. Tabii yakıt fiyatlarındaki hareket ve diğer ürünlere olan etkisi arasında belirle bir gecikme olduğu için söz konusu enflasyon baskısı, bir süre daha devam edecek. Ümit ederim, bundan 2-3 ay sonra, yaz mevsiminde fiyatlarda istikrarlaşma olur ve insanlar paniğe kapılıp aşırı derecede stok oluşturmak gazyesine düşmez" diyen Bogomil Nikolov, yiyecek krizinin yaşanacağı yönünde duyulan endişelerin haklı olup olmadığı sorusu üzerine şu cevabı verdi:

"Şu an haklı değil. Dünya çapında tahıl ve ayçiçeğiyağı piyasası olmak üzere iki piyasanın kötü yönde etkilendiği malüm. Neden? Çünkü Ukrayna ve Rusya, çok önemli, ayçiçeği yağında ise en büyük üretici durumunda. Savaştan dolayı bu yıl ayçiçeği hasadının ve dolayısıyla ertesi yıl ayçiçeği yağının olmayacağı korkuları yayıldı. Bu yüzden fiyatlar da artışa geçti. Fakat gelişmeler elverişli olursa, savaş bu üretimi etkilemez veya askeri eylemler kısa sürede biterse eğer bu korkular ortadan kalkar ve durum önemli ölçüde iyileşir bizce, diyen Nikolov, Bulgaristan'ın gıda maddeleri ihracatı yapan bir ülke olduğunun altını çizerek ülke halkının yiyecek krizi tehlikesi ile karşı karşıya olmadıklarını söyledi.

"Dünyanın öbür ucundan gelen ekzotik bir gıda ürünü, tedarik güçlüğünden dolayı raflardan eksik olabilir. Ama aç kalmamız mümkün değil, çünkü biz büyük gıda üreticisiyiz" dedi "Aktif Tüketiciler Birliği Başkanı. "

Çeviri: Tanya Blagova

Foto: BGNES, arşiv