Bulgaristan'da hareket ve görme engelli insanlar, hareket etmede ve yaşamlarında birçok zorlukla karşı karşıya kalıyor. Ancak fiziksel engeller şöyle dursun, bilgi ve idari hizmetlerdeki erişim düzeyinde de engeller mevcut.

Tüm vatandaşların oy kullanmaya çağrıldığı seçim gününde bile, engelli insanlar beklenmedik engellerle karşılaşıyor. Bu konuda deneyim kazandıktan sonra, onlar, genellikle evde kalmayı tercih ediyorlar.

Ve yürüme zorluğu çekenler ve tekerlekli sandalyeli insanlar, sandık başına refakatsiz gitmesine ilişkin hala bir çözüm varsa da, görme engellilerin asistan olmadan oy kullanması düşünülemez.

Bulgaristan'da yıllardır uygulama aynı - çoğu durumda refakatçi, görme engelli kişiyle birlikte seçim kabinine giriyor ve onun yerine oy pusulasını dolduruyor. Ancak bu, engelli kişiyi oylamanın gizliliğinden mahrum bırakıyor. Görme engelli kişi, refakatçiya söylediği gibi işaret kutusunu doğru bir şekilde doldurulacağı konusunda bel bağlamaktadır, ki bu durum, kaçınılmaz olarak onu tekrar bağımlı konumuna düşürüyor.

Meşru bir refakatçi, kanun gereğince verildiği sertifikayla yalnızca iki kişiye yardım sağlayabilir. Bu amaçla, seçim tarihinden önce engelli kişinin kalıcı bir adres üzerinden muhtarlığa veya belediyeye başvuruda bulunması, dolayısıyla refakatçi kişiye ilişkin bilgilerin de seçim komisyonuna ulaşması gerekmektedir.

Son dakikada başka bir meşru refakatçinin değiştirilmesi gerekiyorsa, bu durum engelli kişiyi otomatik olarak oy kullanma hakkından mahrum bırakıyor.

Ayrıca seyyar sandıkta oy verme seçeneği de mevcut ve bunun için önceden sunulan başvuruya  İş Uzmanı Hekimler Komisyonu (TELK) kararının  bir kopyası da ekleniyor. Ev ziyaretleri, oylamanın gizliliğini sağlaması gereken Sandık Kurulu üyeleri tarafından gerçekleştiriliyor.

Yalnızca internetten oylama, engelli kişilerin oy vermenin gizliliğini sağlayacağı gibi onları seçim sürecine aktif ve eşit bir şekilde katılmaya teşvik edebilir, tabii onların erişebileceği bir şekilde yapıldığı sürece.

O zamana kadar görme engelli kişiler, güvenilir asistanların yardımına güvenmek veya daha iyi günler beklemek zorunda kalacak.

Bulgaristan'da görme engellilerin sorunlarına dikkat çeken “Synergia” Vakfı’ndan Evgeni Mitev, “Sadece engellilerin değil, tüm insanların oy hakkını kullanabilmesi için evrensel bir seçim yöntemi bulunmalıdır” dedi.

• Sofia Blind Tour etkinliği ile görme engellilerin yaşadıkları zorluklara dikkat çekiliyor

Ve çoğu insan için bir sonraki seçimler, arkadaşlarıyla buluşmak için Pazar günü şehirde yürüyüş yapmak gibi bir fırsat ise, beyaz bastonlu bir insan için seçimler, haklarının başka bir sınırlamasıdır ve onda  derin öfkeye neden oluyor.

Çalışma çağında görme engelli ve Sofya'nın aktif bir vatandaşı olan Valcho Panayotov, “Politikacıların mesajları hakkında ağırlıklı olarak internet, televizyon ve radyodan bilgi alıyorum. Genel olarak siyasi partileri ve bize anlatmak istediklerini takip ediyorum, ama hiçbir konuda tartışma olmadığını, sorunların çok olduğunu ve sadece bizi, engellileri etkilemediğini görüyorum.” dedi ve şöyle devam etti:

“Beni rahatsız eden erişilemez ortamdır. Bu, çok büyük bir sorun, çünkü her zaman kendi başınıza bir şeyler yapamıyorsunuz, hatta bazen bizim şartlarımızda görme engelliler için teknoloji eksikliğinden dolayı, evde kahve yapmakta bile zorluk çekiyorsunuz. Gören bir kişi, bu zorluklarla karşılaşmadığı için bunu anlayamaz.”

Valcho Panayotov gibi insanlar, değişim istiyorlar ve vatandaşların aktif olup sandık başına gitmesi durumunda bunun gerçekleşeceğine inanıyorlar. Valcho Panayotov, “ama kalıcı bir hükümete de ihtiyacımız var, çünkü bunu çok iyi hatırlıyorum, 2021'den şu ana kadar sadece seçimlere gidiyoruz ve bu hiçbir şeyi değiştirmiyor ve sorunları çözmüyor. Diğerlerini bilmiyorum, ama kendi adıma bu seçimlerde, oy kullanmaya gidip gitmeyeceğim konusunda tereddüt içerisindeyim” dedi ve şunları ekledi:

“Oy vermek istemememin sebebi, öncelikle seçim sandığına gitmem için bir refakatçiye ihtiyacım olmasıdır. Ancak giderek seçim komisyonu üyelerinin engelleriyle karşılaşıyorum. Haziran ayında düzenlenen bir önceki erken seçimlerde seçim komisyonu üyeleri oyumu kullanmamı engelledi. Refakatçinin, eşlik ettiği kişi için bir sertifikaya ihtiyacı olduğu ortaya çıktı. Bu koşul bizi hayli sınırlandırıyor ve öyle oluyor ki, biz oyumuzu kullanmaktan vazgeçiyoruz. İkinci soruna gelince, aslında benim oy vermemin gizliliği kalkıyor. Ben refakatçiya, kime oyumu vermek istediğimi söylemem gerekiyor, ki o da, işaret kutusunu dolduracak. Bu da, benim aynı siyasi görüşleri paylaşan refakatçiya denk gelmem anlamına geliyor. Peki, farklı partilerin görüşünü destekliyorsak, söz konusu kişi benim seçimime saygi göstereceğinden nasıl emin olabilirim?

Makineli oylama yürürlüğe konulduğunda, bizim için de bir şeylerin değişeceğine inanıyordum. Ancak öyle olmadı, oysa oylama makineler aracılığıyla görme engellilerin de oy kullanmasına yardımcı olunabiliyor. Bu, görme engellilere kulaklıkla talimatlar verecek şekilde konuşma yazılımıyla yapılabilir veya görme engellilerin seçilen partinin numarasına göre oy verebileceği sayısal bir tuş takımı yerleştirilebilir. Seçtiğiniz numarayı girip oy veriyorsunuz, çok basit, ama yine de olmadı.”

Fotoğraflar: Pixabay, BTA, BNR Mila Mladenova, BNR Stara Zagora, Kristina Ruseva, Valcho Panayotov özel arşiv