4 Şubat 1935 tarihinde Veliko Tırnovo’da tanınan kuaför Mehmed Mehmedov’un ailesinde dünyaya gelen Mesru Mehmedov, daha küçükken mahallenin diğer çocukları ile birlikte dolu dizgin koşarken birinin müzik çaldığını duyunca durup dinlerdi. Müzik merağını farkeden ebeveynleri Mesru’ya akordeon aldıysa da çocuğa ders verebilecek uygun öğretmen bulamadılar. Daha sonra ailenin Dryanovo’ya taşınması üzerine liseli çocuğun müzik yeteneği besteci Sasha Popov’un dikkatini çekti. Okul arkadaşları arasında “müzisyen” olarak bilinen Mesru, lisenin amatör orkestrasının başına geçti.

Lise orkestrası 1954 yılında Amatör Sanatçılar Cumhuriyet Gençlik Festivali’nde finale geçince Mesru Mehmedov, Sofya Halk Tiyatrosu’nda yapılan sonuç bölümünde hazır bulunan Vılko Çervenkov’un dikkatini çekti. Genç orkestra şefinin sahnedeki duruşundan etkilenen devlet adamı, orkestra şefliği üzerine eğitim alması için Mesru Mehmedov’u Sovyetler Birliği’ne göndermeye karar verdi. Gencin üniversite okuması için Gürcistan’a gönderilmesi kararlaştırıldı.

Yetenekli genç bir yandan bu Kafkasya cumhuriyetinde Bulgaristan’a nazaran çok farklı olan hayata ayak uydurmaya çalışırken, diğer yandan müzik bilgilerindeki büyük boşlukları kapatmak gayreti içindeydi. Üniversite arkadaşları müzik okulu mezunuyken, “amatör sanatçı” olan Mesru’nun yabancı ülkedeki ilk eğitim yılı, kendisi ve diğer öğrenciler arasındaki mesafeyi kısaltmak adına canla başla çalışmakla geçti.

İkinci yılda ise Bulgaristan Büyükelçiliği’nin verdiği destekle eğitimini Leningrad “Nikolay Rimski - Korsakov” Konservatuarı’nda, büyük Rus pedagog ve şefler prof. İliya Musin ve profesör Evgeniy Mravinski’nin yanında sürdüren Mesru, müzik hazırlığındaki boşlukları kapatmaktan öte prof. Musin’in sınıfında en iyi öğrencilerden ve gelecek vaadeden orkestra şeflerinden biri olmayı da becerdi.

Mesru Mehmedov, 1965’te başarı ile mezun olarak Bulgaristan’a dönünce Kültür Komitesi’nde yer alan memurlar tarafından tanınmadığı ve adı Türk olduğu için Şumen Türk Şarkı ve Oyunları Topluluğu’nun şefliğine tayin edildi. Bakan Yardımcısı Boris Vaptsarov’un emri ile Şumen’e tayininin iptal edilmesi üzerine genç müzisyen, Plovdiv Filarmonisi şefliğine atandı. Başkentin dışında en iyi filarmoni olarak bilinen Plovdiv Filarmoni Orkestrası’nı yöneten en iyi Bulgar şeflerinden biri Dobrin Petkov’un görevden ayrılmasının ardından baş şefliğine Mehmedov atandı.

Yurtta yıldızı parlayan azimli genç, yurt dışında da sahne almanın yollarını aramaya başladı. O dönemde uluslararası pasaportun alınması her ne kadar zor olsa da Mesru, yöneticileri ikna etmeyi başarıp 1965’te katılım ücretini kendi imkanları ile ödeyerek Danimarka Kopenhag’ta düzenlenen “Nikolai Malko” Uluslarası Şeflik Yarışmasında yer aldı. Muhteşem performansının etkilediği jürinin Mesru Mehmedov’a verdiği ikinci ödül, iddialı orkestra şefinin repertuarını zenginleştirme ve şeflik becerilerini mükemmelleştirme azmini daha da artırdı.

Aynı yıl içinde Prag ve Brno’da düzenlenen konserlerde Johhann Brahms’ın Senfoni No 1 ve Giuseppe Verdi’nin Requiem eserlerini sunan Mesru’nun şeflik podyumundaki performansının hayran bıraktığı müzik severleri, ayağa kalkarak kendisini uzun zaman alkışladı.

Mehmedov’un repertuarında 100’ün üzerinde klasik müzik yapıtı, ayrıca da Guno’nun “Faust” operası, Biset’in “Carmen”, Tchaikovsky’nin “Yevgeniy Onegin”, Daniel Oberi’in “Le Domino Noir”, Verdi’nin “Rigoletto” operası ve daha birçok senfoni müziği eseri yer aldı. Monako, Japonya, Uruguay, İngiltere, Fransa ve Almanya’da sahne alarak dinleyenlerin gönlünde taht kuran Mesru Mehmedov, edindiği deneyimden özgüven alarak 1970’te sanatın en büyük zirvesi olan New York Filarmonisi tarafından düzenlenen uluslararası şeflik yarışmasına iştirak etti.

Yarışmaya katılan 21 şef arasında üst düzey sanat rekabeti yürütüldü. XX. yüzyılın en büyük şefi – efsane olan Leonard Bernstein’in başını çektiği jürinin tarafsızlığının sağlanması için dinletiler perde arkasında sunuldu. Yarışmanın son turunda kura çekimi sonucu kendisine düşen Tcaikovsky’nin “Francescka da Rimini” eseri, Mesru Mehmedov’un favori piyeslerinden biriydi. Yarışmanın sonunda perde kaldırılınca jüri, birinciliğe Mesru Mehmedov’un değer görüldüğünü ilan etti. Aynı akşam birçok meşhur sanatçının gelip tebrik ettikleri Mesru Mehmedov’a Bernstein’den asistanı olup dünyanın en prestijli orkestraları arasında yer alan New York Filarmonisi’e şeflik yapması teklifi geldi.

Gala gecesinde ödül takdim töreninde hazır bulunan Türkiye’nin ABD Büyükelçisi üstadı büyük başarısından dolayı tebrik ederek Ankara Filarmonisi’nin başına geçmesini önerdi. Mesru’nun cevabı ise “Ekselanslarınız, yanlış anlamayın. Bulgaristan’da doğup büyüdüm. Vatanımı severim. Bundan sonra beni insan ve şef olarak yetiştiren Bulgaristan’ın müzik sanatını dünyaya tanıtmak isterim” şeklinde oldu.

Muhteşem başarı sonrası Bulgaristan’a dönüşünde ülkedeki müzik camiası tarafından takdirle karşılanarak Sofya Filarmonisi şefliğine atanan Mehmedov, aynı zamanda Boston Senfoni Orkestrası ve Philadelphia Filarmonisine de şeflik yaptığı için kısa süre sonra görevden ayrıldı.

18 Ocak 1971’de “Mitropulos” yarışmasının 10. yılına adanan son konseri sonrasında ABD’den dönen üstadın bindiği uçak, Zürih havaalanında kaza yaptı. Kazadan 6 yaşındaki bir Japon çocuğu hariç olmak üzere kurtulan olmadı. Büyük müzisyen ve orkestra şefinin hayatı da maalesef bu şekilde sona erdi.

Aradan geçen onyıllar içinde adı seyrek anılan Mesru Mehmedov’u eş dostları dışında hatırlayan kalmadı. Büyük Bernstein’in önüne eğildiği dahi müzisyenin anısını yaşatan tek şey, doğduğu Dryanovo kasabasındaki okumaevinde dikilen küçük bir anı levhasıdır.

Yıldızı ışıl ışıl parladığı sırada sadece 36 yaşındayken uçak kazasında hayatını yitiren büyük orkestra şefi Mesru Mehmedov hakkında İvan Panayotov’un “Bulgaristan’a ün kazandıran Tırnovolular” kitabında anlattıklarını aktardık.

Üstadın hayatı ve dünya çapındaki başarılarını araştıran diğer bir kişi - tanınan siyasetçi Tatyana Doncheva da radyomuza konuşurken ilginç detaylar anlattı. Toplumda her şeyi açıkça ve doğrudan söylemekle bilinen hukukçunun keman çaldığı az bilinen bir husustur. Oysa Tatyana Doncheva da büyük Burnstein’e temas etmiş, hatta şefliğinde sahne almış, Vatikan’a davet edilen uluslararası orkestrada yer almış, ayrıca da dünyaca ünlü keman ustası Vesko Eschkenazy’e eşlik etmiş bulunuyor.

Mesru Mehmedov hakkında konuşurken adının bundan birkaç yıl öncesine kadar tamamen unutulmuş olduğundan dem vuran Doncheva, “Mesru, Bulgaristan’ın gelmiş geçmiş en büyük orkestra şefidir” dedi ve şöyle devam etti:

“Leningrad’da yanında okuduğu profesör İliya Musin, günümüzde dünyada en yetenekli orkestra şeflerinden biri olan Valery Gergiev’in de öğretmenidir. Üniversiteye girişi aslında ilginç bir hikayedir. Müzik okulunda okumamış olan ve akordeon çalan Mesru, kendisi tarafından kurulan Dryanovo Öğrenciler Koro ve Orkestrası ile Sofya’da düzenlenen bir cumhuriyet festivaline katıldığı sırada Sasha Popov’un dikkatini çekti. Gencin yeteneğinden etkilenen büyük orkestra şefi, Mesru’nun yönettiği topluluğa ödül vermekle kalmadı, gence özel eğitim verilmesi tavsiyesinde bulundu. Müzik okulu okumadığı için solfej dersi alması gereken Mesru’yu Dryanovo’daki öğretmeni birkaç aylığına kendi evine alarak çalıştırdı. Genç yetenek, bir yıl gönderildiği Tiflis’te okuduktan sonra Leningrad’a giderek öğrenci seçme sınavına girdi. Leningrad Konservatuarı dünya düzeyinde bir eğitim kuruluşu olduğu için oraya değil de müzik okuluna başlaması gerektiği söylendiğinde, birkaç yıl geriye gitmesi anlamına gelen bu teklif karşısında Mesru’nun cevabı “Hayır, benim yerim burası” şeklinde oldu. 5 yıl sonra konservatuar eğitiminin sonunda mezuniyet imtihanında Joseph Haydn’ın piyano için sonat eserini çaldı. Hayatında piyanoya temas etmiş olan herkes bunun nasıl büyük bir atlama anlamına geldiğini tasavvur edebilir.”

Yurda dönünce Plovdiv Filarmoni Orkestrası şefliğine atanan Mesru Mehmedov’un yeteneği ile dikkatleri üzerine çektiğini, hatta önüne tapıldığını belirten Tatyana Doncheva, en büyük başarısının 1969 yılının Ocak ayında New York’taki “Mitropulos” yarışmasını kazanması olduğunu söyledi ve şöyle devam etti:

“Ödülü kazanan Mesru, bir yıl boyunca New York Filarmonisinde Burnstein’den sonra ikinci orkestra şefi oldu. Bu başarısının içinde de ilginç bir hikaye var. İlk başta Devlet Güvenlik servisi DS, yurt dışına çıkmasına izin vermedi. O dönemde hem giriş hem de çıkış vizesi uygulanırdı. Çıkış vizesi verilmeyince dönemin BKP Plovdiv birinci sekreteri olan, opera sanatçısı Nicolai Ghiaurov’un kardeşi devreye girdi. Mesru Mehmedov, izin ve vize alana kadar New York’a biraz geç kaldı, havaalanından doğrudan yarışmanın yapıldığı salona gitti. İlk turda senfoni müziği eseri dinletilerek yapılan hataların bulunması istendi. İcrada 100 hata varken Mesru 90 kadar hatayı sadece eseri dinlemek yolu ile tespit etmeyi başardı. Sıralamada arkasında yer alan kişi ise 40-50 hata buldu. Düşünün nasıl bir seviye farkı söz konusudur” diyen Tatyana Donçeva, Mesru Mehmedov’un yarışmanın finalinde “Fransesca da Rimini” eserini yönetirken gösterdiği şahane performansın dinleyenlerin nefeslerini kestiğini, aldığı büyük ödülün ise bugüne kadar bir Bulgar orkestra şefi tarafından uluslararası yarışmada kazanılan en büyük ödül olduğunu öne sürdü.

Yıllar önce Kültür Bakanı Vejdi Raşidov’a hediye edilmesi amacı ile Mehmedov’un seçilmiş kayıtlarını içeren bir CD çıkardıklarını anlatan Donçeva, bu kayıtların sadece Bulgaristan Ulusal Radyosu BNR’de muhafaza edildiğini belirtti. Sinematografi arşivlerinde Mesru Mehmedov’un yer aldığı karelerin olması gerekirken aradığında hiç bir şey bulamadığını söyleyen Tatyana Donçeva, İsim Değiştirme Süreci kapsamında birçok görsel ve işitsel malzemenin imha edilmiş olmasına ihtimal verdi. Dryanovo’daki okumaevinde küçük bir müze teşhirinin düzenlendiğini, üstadın frak takımının, ayakkabı ve şeflik çubuğunun, notalar ve zamanında en büyük konser salonlarına asılan afişlerin korunduğunu belirten Doncheva, Mesru Mehmedov’un ABD’de kaldığı dönemdeki yaratıcılığının araştırılması gerektiğinini altını çizdi. Gerek Bulgaristan’dan gerekse de Türkiye’den New York Filarmoni Orkestrası ve Washington Senfoni Orkestrası ve en büyük bazı Amerikan orkestralara şeflik yapmış bulunan tek müzisyen olan Mehmedov’un hayatının son bir yılındaki kayıtlarının tanıtılması, hayatına dair kitap çıkarılması temennisinde bulunan Doncheva, bunun için çabaların birleştirilmesi çağrısını yaptı.

Haber  : Tanya Blagova

Tatyana Doncheva ile söyleşi: Sevda Dükkancı

Sunan  :Sevda Dükkancı