Η υφηγήτρια διδάκτωρ Βίχρα Μπάεβα από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Λαογραφίας με Εθνογραφικό μουσείο προς την Ακαδημία Επιστημών ερευνά την μορφή του σκύλου στα παραμύθια, τους θρύλους και τις παροιμίες του λαού μας.

Τα σκυλιά εξημερώνονται από τον άνθρωπο ήδη από την αυγή της ανθρωπότητας και αποτελούν τα πρώτα κατοικίδια. Στην θρησκεία των Πρωτοβουλγάρων το σκυλί είναι ιερό ζώο και συχνά το αντιμετώπιζαν σαν τοτέμ – δηλαδή σαν ζώο προστάτη. Στο ημερολόγιό τους που έμοιαζε με το κινέζικο υπήρχε χρονιά του σκύλου.

Αργότερα το Μεσαίωνα η μορφή του σκύλου σαν φύλακας συχνά κοσμεί τις πόρτες και τους φράχτες των εκκλησιών.

Ένας από τους θρύλους για την βαθιά σχέση μεταξύ των ανθρώπων και των σκύλων λέει πως όταν ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από λάσπη τον άφησε να ξεραθεί στον ήλιο, αλλά από εκεί πέρασε ο διάβολος και από την ζήλια του έφτυσε το θείο δημιούργημα. Το σάλιο του Σατανά έπεσε στον αφαλό του ανθρώπου και όταν ο Θεός το αφαίρεσε σ’ αυτό το σημείο δημιουργήθηκε κοιλότητα. Έπειτα όταν ο Θεός εμφύσησε πνοή στον Αδάμ ζωντάνεψε και το αφαιρεμένο κομμάτι το οποίο έγινε σκύλος, ο οποίος αγάπησε τόσο τον άνθρωπο που τον λατρεύει ακόμα και όταν εκείνος το χτυπά. Η έκφραση "πιστός σαν σκυλί" δείχνει την πεποίθηση του ανθρώπου πως το σκυλί ποτέ δεν θα τον προδώσει.

Σύμφωνα με μια άλλη ιστορία κάποτε ο Θεός βοηθούσε έναν βοσκό με το κοπάδι του. Ο λύκος ήρθε και ζήτησε φόρο το καλύτερο πρόβατο και ο Θεός του πρότεινε ένα αδύναμο και άρρωστο ζώο. Ο λύκος όμως δεν "τσίμπησε" και προσπάθησε να κλέψει το πρόβατο που είχε διαλέξει εξαρχής. Τότε ο Θεός δημιούργησε τα σκυλιά από πέτρες και τα έβαλε να κυνηγούν τους λύκους σαν προσωποποιήσεις του κακού.

Ο σκύλος είναι φίλος, φύλακας και βοηθός του ανθρώπου. Φυλάει την περιουσία του και την οικογένειά του από αγρίμια και κακούς ανθρώπους, προαισθάνεται τις προθέσεις των διερχομένων και αν νιώσει απειλή μπορεί να ξεσκίσει τον εισβολέα. Η παράδοση διαφυλάττει άπειρες ιστορίες για σκυλιά που έσωσαν τους ιδιοκτήτες τους από κλέφτες και δολοφόνους.

Τα σκυλιά κυνηγούν και τα κακά πνεύματα που έρχονται για να βλάψουν τους ανθρώπους. Σε ιδιαίτερη εκτίμηση είναι τα σκυλιά γεννημένα το Σάββατο και αυτά που έχουν άσπρο χρωματισμό πάνω από τα μάτια γιατί θεωρείται πως μπορούν να "δουν" τους δαίμονες και τους βρικόλακες και πως προστατεύουν από αρρώστιες.

Τα σκυλιά ακούραστα μέρα και νύχτα περιφρουρούν τη ζωή των ανθρώπων και συχνά η μορφή του συμμετέχει στα γιορταστικά τελετουργικά. Ανήμερα των Χριστουγέννων όπως και την ημέρα του Αγίου Γεωργίου ζυμώνονται παραδοσιακά ψωμιά που ονομάζονται "παχνιά". Πάνω τους οι νοικοκυρές πλάθουν φιγούρες βοσκών, πρόβατα και σκυλιά που έπειτα χρησιμοποιούνται σαν γιατρικό κατά της λύσσας.

Προς τιμήν του σκύλου υπάρχει ειδική γιορτή με την ονομασία "Πέσι Πονεντέλνικ" την Δευτέρα μετά την Κυριακή της Αποκριάς όταν ξεκινά η νηστεία του Πάσχα. Τότε στις ουρές των σκύλων δένουν κολοκύθες και τα κουνάνε για να είναι υγιή. Η παράδοση αυτή τηρείται και σήμερα στο χωριό Μπροντίλοβο της Στράντζα και προκαλεί την δυσαρέσκει των φιλοζωικών οργανώσεων.

Η μορφή του σκύλου έχει και αρνητικά χαρακτηριστικά. Κάποιες δοξασίες αναφέρουν πως οι βρικόλακες μπορεί να εμφανιστούν με την μορφή μαύρου σκύλου και πως οι βρικόλακες είναι νεκροί πάνω από τους οποίους έχει περάσει σκύλος.

Το σκυλίσιο συχνά αναφέρεται σαν το ζωώδες που στέκεται στον αντίποδα της ανθρώπινης φύσης και έχει μείνει σε πολλές παροιμίες όπως η "σκυλίσια ζωή", το "σκυλίσιο κρύο", η "σκυλίσια μοναξιά" και ο "σκυλίσιος θάνατος". "Σκύλες" πάλι αποκαλούνται οι κακές, ύπουλες, κατεργάρες γυναίκες που έχουν άπρεπη συμπεριφορά ενώ το να πεις σε κάποιον ότι είναι "σκύλου υιός" θεωρείται πολύ άσχημη βρισιά.

Στην λαϊκή παράδοση τα σκυλιά μπορούν να φέρουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως η επιθετικότητα και η οργή. Τα ρήματα "γαυγίζω" και "αλυχτάω" χρησιμοποιούνται σαν συνώνυμα του "καυγαδίζω"και είναι γνωστές οι παροιμίες "Πλακώνονται, δαγκώνονται, ή τρώγονται σαν τα σκυλιά" και "Τσακώνονται σαν σκυλιά για κόκαλο".

Δημοφιλείς είναι και οι ιστορίες για την σκυλίσια λαιμαργία όπως το σκυλί με το κόκαλο και το σκυλί με το ψωμί που τα ρίχνουν στο ποτάμι για να αρπάξουν το θήραμα της αντανάκλασής τους στο νερό. Φυσικά, το ηθικό δίδαγμα είναι πως "όποιος σκάβει το λάκκο του αλλουνού πέφτει ο ίδιος μέσα" και πως όταν εποφθαλμιούμε τα ξένα αγαθά χάνουμε και τα δικά μας.

Μετάφραση: Αγάπη Ασπρίδου