Μια από τις αξέχαστες εμπειρίες που δημιουργεί το μοναδικό υπαίθριο εθνογραφικό μουσείο της Βουλγαρίας "Έτερα" κοντά στην πόλη Γκάμπροβο, είναι το "Σχολείο για καλαντιστές". Η πρωτοβουλία, που ξεκίνησε το 2017, αποτελεί ένα είδος αντιγραφής της «Σχολής για λαζαρίνες» και μυεί τους νέους στις βουλγαρικές παραδόσεις που σχετίζονται με τα Χριστούγεννα.

«Πρόκειται για μια ιεροτελεστία μύησης για τα κορίτσια, ενώ τα κάλαντα είναι η μύηση των αγοριών - εξηγεί η Βιολέτα Γιάνεβα, συντονίστρια των εκδηλώσεων του μουσείου. Τα κάλαντα ερμηνεύονται μόνο από άνδρες, στη βουλγαρική λαϊκή παράδοση κι έτσι η ομάδα μας δίνει σε νέους, ηλικίας 14 έως 18 ετών, την δυνατότητα να εξοικειωθούν με το τελετουργικό των εορτών και με ορισμένες λεπτομέρειες του συμβολισμού του εθίμου.

Παραδοσιακά, η ομάδα των κάλαντα συγκεντρώνεται την ημέρα της εορτής του Αγ. Ιγνάτιου στο σπίτι του αρχηγού, τον οποίο αποκαλούν "στάνενικ", και αρχίζει να μαθαίνει τραγούδια και ευχές. Οι προετοιμασίες στο «Σχολείο των καλαντιστών» ξεκινούν λίγο νωρίτερα, ώστε οι νέοι να έχουν τον απαραίτητο χρόνο να εξοικειωθούν με την ιεροτελεστία.

«Οι νέοι καλαντιστές πρέπει να φτιάξουν μόνοι τους τα ραβδιά που θα κρατούν κατά τη διάρκεια της ιεροτελεστίας. Αυτή είναι η δοκιμασία της μύησής τους. Συνήθως, αυτό γίνεται τις μέρες μεταξύ των Θεοφανίων και των Χριστουγέννων. Μετά την ιεροτελεστία, όλα τα ραβδιά αποθηκεύονται στο σπίτι του αρχηγού και δεν χρησιμοποιούνται για τίποτα άλλο, εκτός από τα κάλαντα», λέει η Βιολέτα Γιάνεβα.

Η ομάδα των καλαντιστών αποτελείται από μονό αριθμό συμμετεχόντων και όλοι οι ρόλοι είναι αυστηρά καθορισμένοι κατά σειρά αρχαιότητας. Αυτοί που τραγουδούν για τα κάλαντα για πρώτη φορά στέκονται στο πίσω μέρος της ομάδας.

«Στη βουλγαρική παράδοση, πιστεύεται ότι ο (ανύπαντρος) άνδρας που δεν έχει τραγουδήσει κάλαντα δεν είναι πραγματικός άνδρας και τα κορίτσια δεν τον βλέπουν με καλό μάτι. Από την άλλη, μετά το γάμο, οι άντρες δεν μπορούν πλέον να λένε τα κάλαντα. Εξαίρεση γίνεται μόνο για τον αρχηγό της ομάδας, ο οποίος στις περισσότερες περιπτώσεις είναι παντρεμένος, αλλά με έναν επιπλέον όρο - να έχει τουλάχιστον ένα παιδί. Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι ότι αν στο σπίτι υπάρχει ανύπαντρο κορίτσι και ο αγαπημένος της είναι στην ομάδα των καλαντιστών, τότε θα πρέπει η ίδια να ετοιμάσει του κουλούρι που θα του δώσει, βάζοντάς το σαν στεφάνι στο καπέλο του», λέει η Γιάνεβα αποκαλύπτοντάς κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που μαθαίνουν οι μαθητές του «Σχολείου για καλαντιστές».

Τα κάλαντα είναι η πιο σημαντική στιγμή μετά τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων. Ο λαός μας λέει ότι αν οι καλαντιστές δεν τραγουδήσουν τα κάλαντα στην ώρα που ορίζει η παράδοση, η γη θα είναι άγονη, γιατί τίποτα δεν μπορεί να γεννηθεί χωρίς να συλληφθεί. Γι' αυτό κάθε οικογένεια ετοιμάζεται να υποδεχτεί τους καλαντιστές ως τους πιο αναμενόμενους καλεσμένους.

«Πιστεύεται ότι η γονιμότητα και η ευημερία μπαίνουν στα σπίτια μαζί με τους καλαντιστές και ότι οι ευχές τους είναι το τελετουργικό δώρο από το οποίο εξαρτάται η ευημερία κάθε οικογένειας και του έθνους ολόκληρου», λέει Γιάνεβα. «Με τη μαγική της ιεροτελεστία η ομάδα των καλαντιστών γονιμοποιεί συμβολικά τη γη για να υπάρχει αφθονία, να είναι υγιείς οι άνθρωποι, εύφορες οι καλλιέργειες και να πολλαπλασιάζονται τα ζώα».

Οι καλαντιστές, με απόφαση του αρχηγού τους, τραγουδούν ειδικά κάλαντα για κάθε μέλος της οικογένειας και ακολουθεί το κέρασμά τους. Συνήθως, μετά τα κάλαντα, οι καλαντιστές μαζεύονται στο σπίτι του αρχηγού τους και γλεντούν με τα δώρα που πήραν.

Το έθιμο των καλάντων θα παρουσιαστεί στο μουσείο Έτερ στις 26 Δεκεμβρίου. Στις δύο αναπαραστάσεις - στις 11.30 και 13.30 θα συμμετέχουν και οι μαθήτριες της Σχολής για λαζαρίνες.

• Σχολή για Λαζαρίνες στο υπαίθριο Μουσείο Έταρ

Φωτογραφίες: Υπαίθριο Εθνογραφικό Μουσείο Έταρ

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης