Η στήλη μας "80 χρόνια σε 80 εβδομάδες" είναι αφιερωμένη σε έναν από τους λόγους που οδήγησαν στην παραίτηση της κυβέρνησης του πρωθυπουργού Ζαν Βίντενοφ - τις πτωχεύσεις τραπεζών.
Μαζί με την κρίση σιτηρών που ξέσπασε το 1995, το επόμενο έτος αρχίζει η υποτίμηση του λεβ και ο πληθωρισμός αυξήθηκε σημαντικά. Σ' αυτή την κακή οικονομική κατάσταση την 23η Σεπτεμβρίου 1996 η Κεντρική Τράπεζα Βουλγαρίας ανακοίνωσε την απόφασή της να θέσει υπό καθεστώς εποπτείας εννέα εμπορικές τράπεζες. "Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα πιστωτικά ιδρύματα που συνεχίζουν να λειτουργούν είναι υγιή και θα τους στηρίξουμε", ανακοίνωσαν τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Κεντρικής Τράπεζας
Οι εννέα τράπεζες υπό το καθεστώς εποπτείας πτωχεύσαν και μαζί τους εξαφανίζονται και οι αποταμιεύσεις των Βουλγάρων στο ποσό των μερικών δισεκατομμυρίων λέβα. Χρόνια αργότερα ο Ζαν Βίντενοφ ως μάρτυρας στη δική για τη χρεοκοπία μιας τράπεζας, εξηγεί το τραπεζικό κραχ κατά την διάρκεια της διακυβέρνησής του ως εξής: "Τα προβλήματα στον τραπεζικό τομέα κατά την περίοδο 1995-1996 οφείλονται σε διάφορους παράγοντες - την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους στα τέλη του 1994, την συμμετοχή ορισμένων τραπεζών σε προεκλογικές εκστρατείες και την γενική δυσαρέσκεια εναντίον του τραπεζικού συστήματος τότε. Προτεραιότητά μας ήταν οι κρατικές τράπεζες και επιχειρήσεις. Με τις ιδιωτικές τράπεζες ασχολούταν το Διοικητικό Συμβούλιο της Κεντρικής Τράπεζας".
Ο Βίντενοφ εύκολα ξεχνάει ένα άλλο παράγοντα στην τραπεζική κρίση – την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης του τότε υπουργού Βιομηχανίας, Κλίμεντ Βούτσεφ που καλεί ανοιχτά τις κρατικές επιχειρήσεις να μη εξοφλήσουν τα τραπεζικά τους δάνεια.
Στην ερώτηση πόσες τράπεζες απειλούνται με χρεοκοπία την άνοιξη του 1996, ο οικονομολόγος Εμίλ Χάρσεφ απάντησε: "Κάθε χρηματοπιστωτικό ίδρυμα πάντα απειλείται από την πτώχευση, υπό τον όρο ότι η οικονομική ισορροπία της χώρας διαταράσσεται σοβαρά. Η απάντηση σ' αυτή την ερώτηση θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες, όπως την πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας για την αναχρηματοδότηση και την σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος. Πιο πολύ από τις τράπεζες όμως απειλούνται οι μη τραπεζικοί χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί από τους οποίους, ως αποτέλεσμα του πανικού, οι άνθρωποι αποσύρουν μαζικά τις καταθέσεις τους".
Λόγω της αδυναμίας του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της τραπεζικής κρίσης, ο καλπάζων πληθωρισμός και οξεία έλλειψη βασικών προϊόντων για τον πληθυσμό, που θυμίζει την πείνα κατά τον λεγόμενο χειμώνα του Λουκάνοφ (χειμώνας του 1990-1991 κατά τη διάρκεια της δεύτερης κυβέρνησης του Αντρέι Λουκάνοφ) γίνονται όλο και πιο δυνατές οι φωνές, ακόμη και εντός του Σοσιαλιστικού Κόμματος, που ζητούν την παραίτηση της κυβέρνησης. Στις 4 Νοεμβρίου 1996, 19 μέλη της ηγεσίας του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος έγραψαν ανοιχτή επιστολή, ζητώντας την παραίτηση του πρωθυπουργού και στο έκτακτο κομματικό συνέδριο στις 21 Δεκεμβρίου ο Ζαν Βίντενοφ την υποβάλει. Μια εβδομάδα αργότερα, στις 28 Δεκεμβρίου, η Εθνική Συνέλευση θέτει τέρμα της κυβέρνησής του.
Παρά τις μαζικές διαμαρτυρίες το Σοσιαλιστικό Κόμμα επιμένει να σχηματίσει νέα κυβέρνηση. Την 8η Ιανουαρίου 1997 υποβάλλουν την υποψηφιότητα του Νικολάι Ντόμπρεφ για πρωθυπουργό. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ζέλιο Ζέλεφ, 10 ημέρες πριν παραδώσει τα καθήκοντά του στον διάδοχό του, Πέταρ Στογιάνοφ, αρνήθηκε να δώσει την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, αν και ήταν υποχρεωμένος να το κάνει από το Σύνταγμα. Η αντιπολίτευση κήρυξε εθνική απεργία και οργάνωσε πορεία διαμαρτυρίας μπροστά στο κτίριο της Βουλής. Το κτίριο περικυκλώθηκε και η αστυνομία διασκόρπισε τους διαδηλωτές. Σε αυτή την κατάσταση, την 28η Ιανουαρίου 1997 ο νεοεκλεγμένος Πρόεδρος Πέταρ Στογιάνοφ δίνει επισήμως την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, αλλά στην πρώτη ομιλία του προς το έθνος καλεί να μη ασκήσουν τα συνταγματικά τους δικαιώματα.
"Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συμπατριώτες μου, φανταζόμουν αλλιώς την πρώτη ομιλία μου", αναφέρει τότε ο κ. Στογιάνοφ. "Πιο πανηγυρική, πιο αισιόδοξη. Αλλά όλοι ξέρουμε ότι η χώρα σήμερα βιώνει μια σοβαρή πολιτική κρίση. Ακόμη χειρότερα – ο υπερπληθωρισμός είναι στο κατώφλι μας. Χρειαζόμαστε άμεση πολιτική και δημοσιονομική σταθεροποίηση για να επιβιώσουμε και παράλληλα να ξεκινήσουμε και επείγουσες μεταρρυθμίσεις. Προτείνω στις πολιτικές δυνάμεις και τους πολίτες της Βουλγαρίας έκβαση από τη κρίση. Οι Ενωμένες Δημοκρατικές Δυνάμεις πρέπει να δείξουν κατανόηση και να επιστρέψουν προσωρινά στο κοινοβούλιο. Οι βουλευτές από την Αριστερά πρέπει επίσης να διανύσουν τον δρόμο τους στο όνομα της συναίνεσης αφού προηγουμένως, να αρνηθούν την εντολή, που θα λάβουν από μένα".
Ευτυχώς, την 4η Φεβρουαρίου 1997 επικράτησε η λογική και το Σοσιαλιστικό Κόμμα επέστρεψε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, γιατί για όλους είναι σαφές ότι αν συνεχίσουν την διακυβέρνηση τους απειλείται η κοινωνική ειρήνη. Με τη μεσολάβηση του ΠτΔ, Πέταρ Στογιάνοφ, οι πολιτικές δυνάμεις υπέγραψαν συμφωνία για τη διεξαγωγή πρόωρων κοινοβουλευτικών εκλογών τον Απρίλιο. Αυτό επιτρέπει στον κ. Στογιάνοφ να διορίσει υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Στέφαν Σοφιγιάνσκι, για την προετοιμασία των εκλογών, για να αποκαλύψει στους ανθρώπους την αληθινή μέγεθος της οικονομικής καταστροφής και να σταματήσει τη λεηλασία της χώρας.
Μία από τις πρώτες αποφάσεις της κυβέρνησης είναι η εφαρμογή του Νομισματικού Συμβουλίου στη Βουλγαρία. Η θητεία της θεωρείται ως το επόμενο βήμα προς μια νόμιμη κυβέρνηση και γι' αυτό το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο συμφώνησε να διαπραγματευτεί μαζί της. Την 1η Ιουλίου 1997, με ειδικό νόμο το βουλγαρικό λεβ δεσμεύεται με το γερμανικό μάρκο. Μαζί με αυτό, η κυβέρνηση ξεκίνησε ένα πρόγραμμα για την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ και κατόπιν διαπραγματεύσεων κατορθώνει να λάβει 40 εκατομμύρια δολάρια με τα οποία να αγοράσει επειγόντως σιτάρι από την Πολωνία, σπόρους και φάρμακα.
Παρά το σύντομο χρονικό διάστημα, η υπηρεσιακή κυβέρνηση συμβάλλει αρκετά στην εξομάλυνση της κατάστασης στη Βουλγαρία.
Οι κοινοβουλευτικές εκλογές τον Απρίλιο του 1997, που κέρδισαν οι Ηνωμένες Δημοκρατικές Δυνάμεις θέτουν τέρμα σε μια από τις πιο ασταθείς περιόδους της σύγχρονης πολιτικής μας ιστορίας και καθόρισε το ευρωπαϊκό και ευρωατλαντικό δρόμο της Βουλγαρίας. Όσον αφορά τις χρεοκοπίες τραπεζών το 1996, παρά τις πολυάριθμες δίκες και μέχρι σήμερα, κανένας δεν καταδικάσθηκε.
Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
