“Urrejtja është mungesa e imagjinatës“ – ky citat i Graham Greene ishte motoja e një mbrëmjeje kureshtare letrare në sinagogën e Sofjes. Gregorij von Leitis dhe Michael Lahr lexonin vargje, të shkruara nga njerëz të burgosur në një kamp përqendrimi në Gjermaninë naziste. Përkthimi i vargjeve ishte bërë nga nxënës nga gjimnaze gjuhësore në Sofje, të cilët mësojnë gjuhën gjermane. Kjo tregon se organizatorët e mbrëmjes letrare dëshirojnë jo vetëm të kujtojnë për të kaluarën, por edhe të drejtohen te dita e sotme, plot me gjuhën e urrejtjes dhe bile t’i hedhin një vështrim së ardhmes duke angazhuar vëmendjen e të rinjve. Vesella Vlladkova bisedoi me autorët Gregorij von Leitis dhe Michael Lahr dhe me nxënësin e klasës së 12-të  Valentin Pomakov, i është përkthyesi i njërës prej vargjeve të prezantuara.

Autorët e programit letrar rastësisht i kanë gjetur këto vargje – në Nju Jork, ku të mbijetuarit nga kampet e përqendrimit dhe trashëgimtarët e të vdekurve kanë gjetur shtëpinë e tyre të re. Njeriu i teatrit von Leitis dhe filozofi Lahr filluan mbledhjen e veprave në vitet e 80-të të shekullit të kaluar, mirëpo ideja për mbrëmjet letrare në tërë Evropën lindi pas sulmit kundër redaksisë së gazetës “Charlie Hebdo”, tregoi Michael Lahr:

“Seria e sulmeve vazhdon edhe sot dhe ajo është një nga shkaqet për programin tonë letrar. Arsyeja e dytë është gjuha e urrejtjes që vitet e fundet bëhet gjithnjë e më e ashpër dhe drejtohet tek pakicat. Për mua është me rëndësi që të tregojmë se urrejtja është mungesa e imagjinatës. Mendoni për këtë: këta autorë i bëjnë ballë urrejtjes. Urrejtja, e cila i ka çuar ata në kampet e përqendrimit, bashkë me fantazinë e tyre, të pasqyruar në vargje! Kjo rezistencë e tyre më jep shpresë – pa dashur ata në kanë treguar se si sot mund të luftojmë kundër gjuhës së urrejtjes. Nuk duhet të dëshpërohemi, të humbim shpresë apo ta kthejmë kokën anash. Përkundrazi – mund t’i bëjmë ballë kësaj gjëje me diçka e bukur, siç është arti.”

Sipas Gregorij von Leitis, pikërisht arti është ai mjet universal, i cili do t’u jep mundësi të rinjve që të dallojnë të mirën nga e keqja, të formojnë sistemin e tyre të vlerave. “Jo vetëm portofoli është me rëndësi, kemi nevojë edhe për ushqim për shpirtrat tona”, tha fon Leitis, i lindur në kohën e luftës, përfaqësues i brezit të protestave të studentëve në vitin 1968, ai ka marrë pjesë aktivisht në kuptimin e së kaluarës naziste të Gjermanisë.

“Të rinjtë e sotëm janë të mrekullueshëm! Shumë prej tyre kërkojnë përgjigje, mirëpo nuk i gjejnë ato, sepse nuk dinë se ku pikërisht t’i kërkojnë. Mendoj se letërsia jonë i ofron përgjigjet. Në smartfone ata gjejnë vetëm informacion të thatë, i cili nuk i ndihmon që të kuptojnë historinë. Historia mund të kuptohet vetëm përmes prizmit të përjetimit personal. Për këtë arsye qëllimi ynë është që t’i inkurajojmë të rinjtë për të shprehur mendimin e tyre.”

Valentin Pomakov është një nxënës në klasën e 12-të  të një nga gjimnazet gjuhësore në Sofje. Ka pranuar sfidën për përkthimin e një prej vargjeve duke pasur arsye private:

“Kam një përvojë poetike shumë të vogël. Përkthimi ishte një sfidë për mua dhe e parapëlqeva atë në vend që të shkruaja një vjershë time. Tashmë disa vjet mësoj gjuhën gjermane dhe është e kuptueshme se për mua është kureshtare. Aq më shumë se vjersha është shkruar në mënyrë delikate , ka bile pak humor, pavarësisht nga tematika e rëndë. Natyrisht gjej paralele me botën e sotme, por unë përpiqem t’i injoroj ato, sepse tensionohem tepër.”

Michael Lahr foli edhe për paralele të tjera: Ai jeton midis Munikut dhe Nju Jorkut dhe me shqetësim vëzhgon sesi kohët e fundit deklaratat raciste nga tribunat më të larta në Amerikë dhe Evropë pak nga pak hyjnë në bisedimet e përditshme të njerëzve.

“Tani politikanët shqiptojnë gjëra, të cilat më parë ishin të pamendueshme. Dhe diçka më shumë – gjithnjë e më shumë njerëz fillojnë ta pëlqejnë dhe ta përdorin gjuhën e urrejtjes. Kështu urrejtja racore hyn në jetën tonë. Shpresoj se vala e tanishme kundër Donald Trumit do të krijojë një ndërgjegje të re. Shpresova se kjo do të ndodhte në kohën e lëvizjes “Occupy”, sepse protestat e atëhershme kishin vrullin e të rinjve, të cilët dëshironin të ndryshonin jetën e tyre. Për fat të keq kjo nuk u bë.”

Përgatiti në shqip: Jordanka Ivanova