Dita e Botevit dhe e atyre që kanë dhënë jetën për lirinë dhe pavarësinë e Bullgarisë, 2 qershor, është ndër datat historike të shoqërisë sonë. Megjithatë, si e konceptojnë bullgarët modernë lirinë dhe pse ne i nderojmë heronjtë bullgarë vetëm një herë në vit dhe jo çdo ditë? Përgjigjen e kërkuam nga historiani dhe ish-ministri i Kulturës, profesor Petër Stojanoviç. Me sensin e tij të humorit, ai dha një interpretim interesant të konceptit të "lirisë", duke u nisur nga konteksti i shekullit të 19-të, kur në fakt Bullgaria arriti çlirimin e saj nga sundimi pesë shekullor osman. Kjo është arsyeja pse idetë tona për lirinë lidhen më shumë me atë periudhe, sesa me periudhën moderne dhe të shekullit 21-të aktual. "Nga njëra anë, kjo është për shkak se ne kërkojmë momentet më madhështore të njohjes së vetes dhe sprovimit të vetes pikërisht atëherë," thekson Petër Stojanoviç.

“Ky është një kuptim i vjetëruar i identitetit kombëtar dhe është një këndvështrim i padobishëm nga i cili ne të tregojmë veten tonë. Po kështu edhe në lidhje me lirinë. Në vendin tonë, në lidhje me 2 qershorin, datë e cila ka lidhje me një moment domethënës për lëvizjen tonë çlirimtare - vdekja e Hristo Botevit në këtë datë të vitit 1876, e cila pas 9 shtatorit 1944 u rrit me antifashizëm dhe u shndërrua në njëfarë Rilindje të kuqe shumë interesante.”

Pas ndryshimeve demokratike të vitit 1989, u shfaqën dy pyetje, përgjigjet e të cilave i kërkojmë edhe sot - a e kemi kuptuar thelbin e Rilindjes dhe lëvizjes sonë nacionalçlirimtare dhe interpretimin komunist të historisë sonë?

Pas vitit 1944, rreth datës 2 qershor, lindi një mitologji e lidhur me qëllimet e rendit socialist, por nga pikëpamja moderne është interesante të dihet arsyeja, pasi ka shumë data të tjera historike si 1 maji etj., të cilat kanë ngjyrime politike:

“Ideologjizimi i 2 qershorit nuk ka pikëpyetje, por është i sigurt. Do të thosha se me represionin e drejtpërdrejtë ndaj së kaluarës së Bullgarisë, menjëherë pas 9 shtatorit, këto gjëra institucionalizohen. Pse është e nevojshme? Çdo regjim, veçanërisht ai totalitar siç ishte ai i Partisë Komuniste Bullgare (BKP), ka nevojë për referenca historike dhe një lidhje formale të luftës së vërtetë për liri me luftën ideologjike për epërsi. Të gjitha regjimet “thithin” nga historia për të justifikuar dhe vizualizuar ideologjinë e tyre, kështu ndodh edhe me 2 qershorin – përmblodhi Petër Stojanoviç, por shtoi diçka shumë të rëndësishme:

“Dua të theksoj fort se kjo në asnjë mënyrë nuk e nënvlerëson 2 qershorin si një ditë nderi për njerëzit që me të vërtetë u sakrifikuan për çlirimin dhe integritetin e shtetit bullgar. Unë nuk shoh ndonjë paqartësi në Bullgari nëse do të festohet apo jo 2 qershori. Por ndërkohë që flasim për stilin retro të festave, gëzimeve dhe përkujtimeve tona, nuk e di nëse kjo tradita me zhurmën e sirenës mund të gjendet diku tjetër. Ky popull që qëndron drejt dhe pa lëvizur për 1-2 minuta në një ditë të vitit, në kujtim të heronjve të tyre, mund të jetë vërtet diçka e vjetëruar dhe retro, por është diçka e jashtëzakonshme. Një gjë të tillë nuk kam parë askund tjetër në botë dhe jam i kënaqur që kjo traditë vazhdon çdo vit. Le t'i rrisim fëmijët tanë me këtë lloj trashëgimie.”

Përse duhet të nderojmë heronjtë që vdiqën për lirinë e vendit tonë më 2 qershor dhe jo në çdo ditë të vitit? Petër Stojanoviç ka një përgjigje pragmatike:

“Mendoj se nëse nuk do të kishte 2 qershor, as në këtë ditë nuk do të nderonim heronjtë, sepse ne duam shumë gjëra të tjera. Por çështja qendron diku tjetër - në familjet bullgare dhe fëmijët, të cilët tashmë janë absolutisht një tjetër racë bullgarësh. Atyre u duhet shpjeguar se çfarë është heroizmi, çfarë është Bullgaria, pse ka kuptim të jesh bullgar dhe të kesh këtë respekt.

Në përfundim, historiani tha se shpreson t'i ketë bërë njerëzit edhe shoqërinë, të mendojnë sërish për çështjet e jetës, vdekjes, familjes, edukimit dhe kuptimit të së nesërmes.

Përgatiti në shqip: Kostandina Bello

Foto: BGNES-arkiv, Ani Petrova