Në vitin 1847, në familjen e Hristo Ivanov Bankovit - një njeri i urtë nga një familje e vjetër dhe mjeshtër i të ashtuquajturave “eminii” (pantofla), në një nga mëhallët e qytetit të Gabrovos (Bullgaria Qendore) lindi djali i dytë i Hristos. Dhe duke qenë se supozohet se në familjen e madhe ka pasur piktorë dhe priftërinjtë shumtë, artisti i ardhshëm u largua për në Malin e Zi, kur ishte vetëm 12 vjeç.

Jo shumë kohë më vonë, talenti i tij në vizatim u vu re nga igumeni i manastirit dhe kleriku vendosi ta dërgonte të riun e talentuar për të studiuar në Rusi.

Përpara se të hynte në Shkollën e Pikturës, Skulpturës dhe Arkitekturës në Moskë, Hristo Cokev qëndroi për shtatë vjet në manastirin “Kievo Peçorska Lavra” në Kiev, ku u bë murg dhe zotëroi specifikat e pikturës së ikonave.

Besimi dhe arti janë lidhur ngushtë gjatë gjithë jetës së artistit, për të cilin me rendësi të madhe është edheideali kombëtar i çlirimit. Madje, studiuesit modernë bëjnë paralele me Apostullin e Lirisë Vasill Levski, pasi që të dy e kanë hequr veladonin - njëri për t'u bërë revolucionar dhe tjetri - për të pikturuar dhe marrë pjesë në betejat nacionalçlirimtare.

“Duke hedhur një vështrim prapa në historinë bullgare, mund të shohim shumë personalitete që fillimisht kanë kaluar nëpër akademi shpirtërore – thotë Neli Nedeva, kuratore në Galerinë e Arteve në Gabrovo. – Kjo është lidhur kryesisht me vetë epokën. Mungesa e edukimit laik mbase e bën atë shpirtërore më të aksesueshme për bullgarët, dhe përveç kësaj, tema filozofike dhe ky lloj edukimi në përgjithësi lidhen me personalitetet shpirtërore të asaj kohe.”

Hristo Cokev u kthye nga Rusia në atdheun e tij në një periudhë kur nuk ishte as e qartë nëse Bullgaria do të çlirohej - para Kryengritjes së Prillit dhe kur edukimi laik i pikturës ishte ende një ëndërr e largët.

“Kjo tregon mendimin e tij reformist jo thjesht për t'u bërë piktor, por edhe për t’u bërë mësues, i cili të fusë rregullat akademike të mësimdhënies. Menjëherë pas kthimit të tij në Gabrovo, Hristo Cokev u vu nën vëzhgim nga autoritetet turke për shkak të dyshimit se ai kishte lidhje me lëvizjen nacionalçlirimtare” – shton Neli Nedeva.

Për shkak të persekutimeve osmane, Hristo Cokev kaloi disa vite në emigracion.

Më 1879 u kthye në Gabrovo dhe po atë vit u emërua mësues vizatimi dhe pikture në “Gjimnazin e Aprillovit”. Në ekspozitën e parë të nxënësve në Sofje, mësuesi i përkushtuar u vlerësua personalisht nga Princi Aleksandër Batenberg për veprat e nxënësve të tij.

“Në këtë periudhë Hristo Cokev ka pikturuar kryesisht portrete – thotë Neli Nedeva. - Këtu duhet të theksojmë një veçori të krijimtarisë së tij - ai ka krijuar portrete të shenjta, ose sakrale, d.m.th. të personave të vdekur. Hristo Cokev i ka pikturuar nga një fotografi dhe nga përshkrimi i të afërmve të tij - ka marrë informacione për fatin e personit dhe në bazë të historisë dhe përshtypjeve të të afërmve, ka arritur të përcjellë karakterin e objekteve të tij, që për mua është mbresëlënëse dhe madje edhe gjeniale”.

Artisti na ka lënë trashëgim një galeri të tërë me imazhe të bashkëqytetarëve të shquar - mësues, tregtarë, zejtarë, prindërit dhe fëmijët e tyre.

Në vitin 1883, Hristo Cokev mori pjesë me një vepër të tij në një konkurs për mësues në një shkollë të mesme në kryeqytet dhe e fitoi atë, por mjerisht humbi betejën me tuberkulozin dhe u largua nga kjo botë në moshën 36-vjeçare – duke shijuar mundësitë në Atdheun e çliruar vetëm për pesë vjet.

Hristo Cokev zë një vend të madh në analet e artit figurativ bullgar, duke lënë kontributin e tij personal jo vetëm në pikturën kishtare, por edhe në atë laike.

“Deri në Çlirim bullgarët e kanë njohur pikturën si zhanër vetëm nga kishat dhe manastiret, me ndihmën e afreskeve dhe ikonave në to – thotë Neli Nedeva. - Në fund të shekullit, ata filluan ta njohin pikturën laike pikërisht falë Hristo Cokevit, i cili është një nga artistët e paktë që e bëri këtë tranzicion të vështirë. Ai gjithashtu dha një kontribut të rëndësishëm në shfaqjen dhe zhvillimin e arsimit artistik bullgar.”

Sot, Galeria e Gabrovos mban emrin e artistit të madh dhe disponon pesë nga pikturat e tij dhe një ikonë.

• Rilindja Bullgare – nga ikona deri te portreti laik

Foto: Fondi “Piktura” i Galerisë së Arteve "Hristo Cokev", Muzeu Regjional Historik Gabrovo

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Vesella Mançeva