E kremtuar ditën e fundit të nëntorit, në traditën popullore Dita e Shën Andreut konsiderohet si pjesë e ciklit të festave të Krishtlindjeve dhe të Vitit të ri. Shumë nga ritet e lidhura me këtë datë, kryhen edhe më sot. Të gjithë e kanë dëgjuar besimin, se nga Dita e Shën Andreut e këtej nata bëhet më e shkurtër, ndërsa dita fillon të zmadhohet “me një kokërr meli”. Kështu ndodh deri në ditën e Shën Ignat Hyjmbajtësit (20 dhjetor), kur pjesa e dritëshume e ditës rritet sa maja e gjilpërës.

Festa ortodokse, e shënuar më 30 nëntor, nderon kujtimin e Shën Apostullit Andreu i Parë i thirrur, vëllai i Shën Apostullit Pjetër. Një dishepull i Joan Pagëzorit sipas legjendës Andreu ishte mes njerëzve të cilëve Joani i tregoi Jezusit me fjalët: “Ja Qengji i Perëndisë, që merr mbi vete mëkatin e botës!”. Duke e dëgjuar këtë, Andreu ndoqi Shpëtimtarin dhe kaloi gjithë ditën me Të. Andreu dhe Pjetri ishin peshkatarë dhe vazhduan të bënin jetën e tyre të mëparshme pas kësaj ndodhie. Pas pak, Jezusi i takoi në brigjet e Detit të Galilesë, ndërsa po peshkonin dhe u tha atyre: “Më ndiqni Mua dhe Unë do t’ju bëj peshkatarë njerëzish”. Që atëherë ata e ndiqnin Atë dhe u bënë dëshmitarë të Mrekullive, Vdekjes dhe Ringjalljes së Tij.

Ndoshta fakti që Andreu ishte peshkatar, në vendin tonë, veçanërisht në bregun jugor të Detit të Zi, e adhurojnë shenjtorin në mënyrë të barabartë me Shën Nikolla (6 dhjetor). Ekziston përfytyrimi se Shën Andreu është babai i Shën Nikollës. Në këngët dhe besimet popullore, ai gjithashtu është sundimtar i stuhive dhe furtunave detare. Si dhe sundimtar i arinjve. Legjenda popullore më e njohur tregon sesi shenjtori mbrehu një ari në parmendën e vet, sepse kafsha e pyllit hëngri kaun e tij. Pastaj i hipur mbi ariun u kthye në fshat.

• Legjenda dhe besime për ariun

Ditën e Shën Andreut nuset e reja nuk punojnë për të “fryrë” më shpejt, pra për të bërë shtatzënë. Në prag të festës, gratë gatuajnë misër, fasule, thjerrëza dhe të gjitha llojet e drithërave që fryhen. Kjo zakonisht bëhet në një enë të re. Në mëngjes, secili nga familja merr pak nga bishtajoret e ziera dhe e hedh nëpër oxhak, duke uruar të korra të larta (rendimente të mira), vënë pak në ushqimin për kafshët shtëpiake dhe e hanë pjesën tjetër.

• Dita e Shën Andreut – legjendat, besimet dhe zakonet

Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova